Bruhad Gujarat kosha Part 1

SR No.: 016072
Original Sutra Author: N/A
Author: Keshav Shastri
Publisher: University Granth Nirman Board
Publication Year: 1976
Total Pages: 1086
Language: Gujarati
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 32 MB

Page 368

E 55 ૐ ૐ ઊં
બ્રાહ્મી
નાગરી
ગુજરાતી
ઊ છું. [સં.] ભારતીય-આર્ચ વર્ણમાળાના એજીથ દીર્ઘ સ્વર (એ અસ્વરિત દશામાં તેા હસ્ત જ ઉચ્ચરિત થાય છે, પરંતુ સ્વરિત દશામાં પણ હસ્વ ઉચ્ચરિત થાય છે. મુખ્યત્વે ન્યુપાંત્તને કારણે અને સગવડ માટે જોડણીમાં એને સ્વીકાર અસ્વાભાવિક રીતે કરવામાં આવ્યું છે.) ઊઋણ વિ. સં. રૂ — ઊ + સં.] અનૃણી, કરજ વિનાનું ઊકટવું સર્કિ, ઊંધું વાળવું. (૨) અપમાન કરવું. (૩) ખેહવું. (૪) કંટવું. (પ) વારંવાર કહેવું. (1) યુક્તિથી છાની વાત કઢાવવી. (૭) જવાબદારીની યાદી આપવી, ઊટાણું કર્મણિ, ક્રિ. કટાવવું છે., સક્રિ
ઊટ છું. દુખવા આવેલી આંખનું લેાહી તાડવા માટે આંજવાની દવાના લેપ કે મલમ, ઊંગટા
ઊકડું વિ. [ર્સ. પટ¥-> પ્રા. ડમ] અકડું, ઉભડક ઊકડા` પું. [ ≥. પ્રા. લોક-રાજા વગેરેને આપવામાં આવતું
ધન] વરસે કે અમુક મુદતે નાણાં આપવાનું ઠેરાવી વસ્તુ લેવાની રીત. (૨) વર્ષાસન, વરસંદ ઊકાર હું, સેના ચાંદીના દાગીનાને સાફ કરવા માટે આમલી કે તેજાબમાં ઉકાળવાપણું
ઊષ્ણવું .ક્રિ. નાસી જવું, ભાગી જવું, પલાયન થયું. ઊકણાવું કર્મણિ, ક્રિ. ઉણાવવું પ્રે., સક્રિ ઊકન વિ. [સં. રાળ > પ્રા. ન- ઊંચા કાનવાળું] (લા.) સજ્જ, તૈયાર, હાજર. (૨) વિવાહ કરવા જોગ ઉંમરે પહેાચેલું ઊકરવું અક્રિ. [સં. ઉત્--- > પ્રા. હવર – ખેાદવું] (લા.) અછતને કારણે ચાલી નીકળવું. ઊકરાવું ભાવે, ક્રિ. ઉકરાવવું છે., સ.ક્રિ.
Jain Education International_2010_04
બતાવતું બિંદુ, બેઇલિંગ પેઇટ' (પ. વિ.) ઊકળવું .ક્રિ. [ સં. વ્ + વચ્ દ્વારા. જુએ ‘ઉકાળે’.] પ્રવાહીનું અગ્નિથી ગરમ થતાં ખદખદેવું. (૨) (લા.) ગુસ્સે થયું, ક્રેાથે ભરાવું. (૩) (અરુચિની રીતે) ખનવું, થવું. (૪) સફળ થવું. [−તું તેલ રેડવું (રૂ.પ્ર.) છાતીમાં ચકરડો પડવેા, ધ્રાસકા પડવા, ઊકળેલું (રૂ.પ્ર.) ઉશ્કેરાઈ ગયેલું] ઊકળાવું લાવે., ક્ર. ઉકાળવું પ્રે,, સ,ક્રિ, ઉકળાવવું પુનઃપ્રે., સ.ક્રિ.
ઊકાર પું. [સં.] ‘ઊ' વર્ણ, (૨) ‘ઊ' ઉચ્ચાર ઊકારાંત (-રાત) વિ. [ + સં, ત] જેને છેડે ‘ઊ' સ્વર છે તેવું (પદ કે શબ્દ)
ઊખઢ-ભાખર વિ. [હિં.] ખાડાખખડાવાળું, ઢકાઢળિયાવાળું ઊખડવું અક્રિ. [સં. Çાત- > પ્રા, ઉદ્ઘાટ. ઉપરથી ‘ઉખાડવું' આવ્યા બાદૃ એને પ્રેરક ગણાતાં આ ક્રિ‚ રૂપ વિકસેલું છે.] વળગેલું કે ચેટલું હાચ ત્યાંથી જુદું ઊપડી આવવું. (૨) ખેાદાઈ જવું, નાશ પામવું. (૪) ખિયેા જુદા પડવે।. (પ) (લા.) વંઠી જવું, છકી જવું, બગડી જવું. ઉખાઢવું, ઉખેડવું છે., સ.ક્રિ. [ઊખડી જવું, ઊખડી પઢવું (. પ્ર.) સર્વનાશ પામવું. ઉખેડી નાખવું (રૂ. પ્ર.) પાયમાલ કરવું]
ઊખત^ [સં. ઉદ્ઘાત – પ્રા. રવ્રુત્ત] ખેાદાયેલું. (ર) (લા.) ઊડેલ, છકેલ, ઉદ્ધત
ઊખતર (–૫) સ્ત્રી. ભાન, સમઝ, (૨) પહેાંચ, હોશિયારી. (૩) નવાઈ, આશ્ચર્ય, અચા
ઊખદર (--ઘ) સ્ત્રી. ઊખત, નવાઈ, આશ્ચર્ય, અચંબા ઊખર ન. [સં. ચૌધ] એસડ, દવા
ઊખર વિ. [સં. વર્] ખારવાળું, (ર) (લા.) ઉજ્જડ, વેરાન (ખાસ કરી જમીન માટે)
ઊકલવું અક્રિ. [દે. પ્રા. ૪-] લખેલું કે અક્ષરાંકિત થયેલું વંચાવું. (૨) એક પછી એક આગળ આગળ નજર પહોંચવી. (૩) ગાંઠ કે ગૂંચ ઊખળતી જવી. (૪) સૂઝ પડવી. (૫) પૂરું થયું. [ઊકલી જવું. (રૂ. પ્ર.) મરણ પામવું] ઉકેલવું કે, સ.ક્રિ. [દે. પ્રા. ૩વે. ઉપરથી ‘ઉકેલવું' આવ્યા બાદ એને પ્રેરક ગણી આ ક્રિ. રૂપ વિકસેલું છે.]. ઉકેલાવું ભાવે, ક્રિ. ઉકેલાવવું પુનઃપ્રે. સક્રિ ઊકલવું જુએ ‘ઊકયું’માં, [ઊકવવું છે., સક્રિ ઊકલું સ.ક્રિ. ભૂલી જવું, ચૂકી જવું. ઉકાવું કર્મણિ, ક્રિ ઊસ વિ. ખારું ઊકસ.વાની સ્ત્રી. [+ જુએ વાની'.] મીઠું મેળવેલ સુરકા ઊકસા-ઊકસી સ્ત્રી, [જુએ ‘ઊકસવું'.] બેલાચાલી, તકરાર ઊસવું અ.ક્રિ. ઉશ્કેરાયું. (૨) પ્રગટવું. (૨) સક્રિ. હલાવવાની કેશિશ કરવી. ઊકસાવું કર્મણિ, ક્રિ ઉકસાવવું પ્રે., સ.ક્રિ.
ઊખરવું સ.ક્રિ. [સં, વ્–ક્ષર- >.પ્રા. ૩૧વર્-] ખરી પડવું. (૨) લથડી પડવું, ઠાકર ખાઈ નીચે પડી જવું. ઊખરાવું ભાવે, ક્રિ. ખરાવવું કે., સ.કિ. [એક શ્વાસ ઊખલ ૧, (-ચ), લી↑ સ્ત્રી. ઘણાં પાંદડાંવાળું એ નામનું ઊખલ હૈ, (ચ), લીજ્જૈ શ્રી. [સં. ઉસૂલ પું. દ્વારા] (લા.) સ્ત્રીની ચેનિ, આખલી ઊખલું વિ. બહોળું, વિશાળ ઊખવવું જુએ ઊખવું’માં,
ઊખવું અક્રિ. મેળું પડવું, નરમ થવું, (ર) સાંધા ઢીલા થવા. ખાવું ભાવે., ક્રિ. ઊખવવું કે., સ.ક્રિ. ઊખળ॰ન., (-ળ્ય) સી., [સં. ઉફૂલ > પ્રા. ૩૧લ પું.] ખાંડણિયા, ઊખળેા. (૨) ન. નાનું સાંબેલું
[તરેલું
ઊકળબિંદુ (-બિન્દુ)ન. [જુએ ઊકળવું” + સં., પું.] કઈ ઊખળ ન. ચેાકિયા ગાડાના બે આગળના ખળાનું સરું,
પ્રવાહી ગરમીથી ઊકળે એના આંક કે એ ગરમીનું માપ
ઊખળ ન. પહેલી વાર ખેડવાણ કરેલી જમીન