SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 408
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ शुक्लध्यान का निर्वचन अनुप्रेक्षाएं भाणोवरमेवि मुणी चित्रमणिच्चा इभावणापरमो । होइ सुभावियचित्तो धम्मज्झाणेण जो पुव्वि ॥ (ध्यानशतक ६५ ) अणुहाओ, तं जहा अणिच्चाणुप्पेहा, असरणाणुपेहा, एगत्ताणुप्पेहा, संसाराणुप्पेहा । ( अचू पृ १८ ) धर्म्यध्यान से सुभावित चित्त वाले मुनि के लिए ध्यान से उपरत होने पर चार अनुप्रेक्षाएं करणीय हैंअनित्य, अशरण, एकत्व और संसार अनुप्रेक्षा । ( द्र. अनुप्रेक्षा ) धम्iध्यान : लेश्या अध्यवसाय - गति धम्मज्झाणं भियायतो, सुक्कलेसाए वट्टती । faragi मिठामि सचरिती सुसंजतो ॥ एवं पम्हलेसाए मज्झियगंमि ठाणंमि, तेऊले साए fugift ठाणंमि । कोवनिग्गहसंजुत्तो, सुक्कलेसाणुरंजितो । धम्माण कियायतो, देवयत्तं निगच्छती ॥ ..... उववातो कप्पतीते कप्पंमि व अण्णतरगंमि ॥ ( आवचू २ पृ८५) गति देवगति — कल्पोपपन्नकल्पातीत देवगति — कल्पोपपन्नकल्पातीत देवगति कल्पोपपन्न - कल्पातीत लेश्या शुक्ल पद्म तेजस् अध्यवसाय क्रोध - मान-माया - लोभ का उत्कृष्ट निग्रह क्रोध - मान-माया - लोभ का मध्यम निग्रह क्रोध - मान-माया - लोभ का जघन्य निग्रह निष्पत्ति होंति सुहासव संवरविणिज्जरामरसुहाई विउलाई । भाणवरस्स फलाई सुहाणुबंधीणि धम्मस्स || (ध्यानशतक ९३ ) धर्म्यध्यान से शुभ आश्रव, संवर, निर्जरा, विपुल देवसुख आदि शुभ अनुबंध वाले फलों की प्राप्ति होती है । ५. शुक्लध्यान का निर्वाचन शुक्लं – शुचि -- निर्मलं Jain Education International सकल मिथ्यात्वादिमल ३६३ शुक्लध्यान के प्रकार विलयनात् । यद्वा शुगिति दुःखमष्टप्रकारं वा कर्म ततः शुचक्नमयति निरस्यतीति शुक्लम् । ( उशावृ प ६०९) ● जो मिथ्यात्व आदि समग्र अशुद्धियों का विलय हो जाने के कारण निर्मल है, वह शुक्लध्यान है । ● जो दुःख अथवा आठों कर्मों का निरसन करता है, वह शुक्लध्यान है । प्रकार उपायइभंगाइपज्जयाणं जमेगवत्थु मि । नाणानयाणुसरणं पुव्वगय सुयाणुसारेणं ।। सवियारमत्थवंजणजोगंतरओ तयं पढमसुक्कं । होइ पुहुत्तवितक्क सविआरमरागभावस्स ।। जं पुण सुणिप्पकंपं निवायसरणप्पईवमिव चित्तं । उपाय भंगाइयाणमेगम्मि पज्जाए || अविचारमत्थवंजणजोगंतरओ तयं बितिय सुक्कं । पुव्वगय सुआ लंबण मेगत्त वितक्कमवियारं ॥ निव्वाणगमणकाले केवलिणी दरनिरुद्ध जोगस्स । सुमरिया नियतिइयं तणुकायकिरियस्स ॥ तस्सेव य सेलेसि गयस्स सेलोव्व निष्पकंपस्स । वोच्छिन्न किरियामप्पडिवाइज्झाणं परमसुक्कं ॥ (ध्यानशतक ७७-८२) चार प्रकार शुक्लध्यान १. पृथक्त्व वितर्क - सविचार - पूर्वगतश्रुत के अनुसार एक द्रव्य में विद्यमान उत्पाद, स्थिति, भंग आदि पर्यायाओं का अनेक नयों से चिन्तन करना । सविचार का अर्थ है -अर्थ से अर्थान्तिर, व्यंजन से व्यंजनान्तर और एक योग से दूसरे योग में संक्रमण करना । २. एकत्व - वितर्क - अविचार - उत्पाद, स्थिति, भंग आदि पर्यायों में से किसी एक पर्याय में अपने मन को, निर्वातगृह में रखे हुए प्रदीप की भांति निष्प्रकम्प बनाकर चिन्तन करना । यह भी पूर्वगतश्रुत • के आलम्बन के आधार पर होता । इसमें अर्थ से अर्थान्तर, व्यंजन से व्यंजनान्तर और योग से योगान्तर में संक्रमण नहीं होता । ३. सूक्ष्मक्रिय - अनिवृत्ति - मोक्षगमन के प्रत्यासन्न काल में केवली के मन और वचन की प्रवृत्ति निरुद्ध हो जाती है, किन्तु उच्छ्वास - निःश्वासरूप काया की सूक्ष्म प्रवृत्ति वर्तमान रहती है। यह शुक्लध्यान का तीसरा प्रकार 1 For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.016048
Book TitleBhikshu Agam Visjay kosha Part 1
Original Sutra AuthorN/A
AuthorVimalprajna, Siddhpragna
PublisherJain Vishva Bharati
Publication Year1996
Total Pages804
LanguageHindi
ClassificationDictionary, Dictionary, Agam, Canon, & agam_dictionary
File Size18 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy