Abhidhan Rajendra kosha Part 7

SR No.: 016047
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajendrasuri
Publisher: Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha
Publication Year: 1986
Total Pages: 1280
Language: Prakrit, Sanskrit
Classification: Dictionary, Dictionary, & agam_dictionary
File Size: 46 MB

Page 933

सीस
( १०६ ) अभिधानराजेन्द्रः ।
अप्पच्छंदमईओ, सच्छंद कुण सव्वकआई। पत्थिय संपत्थिप-जिओ निचगमिड ब्वा १४४६। गंतुमणो जो जंप, नवरि समप्यउ इमो सुयक्खंधो। पढिउं सोउं च तत्र गच्छं को अत्थए एत्थ १ । १४५० । तिस्रोऽपि गतार्थाः । नवरं निश्चगमिड व 'त्ति यो यः प्रस्थितस्ततद् द्वितीयः प्रस्थित उच्यते नित्यग्रामी पथिक इवेत्यर्थः ।
अथ योग्यशिष्यगुणान्याविएहि पंजलि-यडेहि छंदमणुयत्तमाणेहिं ।
राह गुरुजी, सुयं बहुविहं लहुं देइ ॥ १४५१ ।। विनयन्दनादिना निपायनतास्तैररथे भूतैः सद्भिः, तथा पृच्छादिषु कृताः प्राञ्जलयो यैस्ते कृतप्राअलपस्तैः तथा इन्दो- गुर्वभिप्रापतमिङ्गिताकारादिनादिज्ञाय
तदध्यवसितश्रद्धानसमर्थनकरणकारणद्वारेणानुवर्त्तमानैराधितो गुरुजनः तं सूत्राऽर्थोभावरूपं विधमनेकप्रकारे लघु शीतिप्रति इति निगा थार्थः ।
भाष्यम्
|
विभिवंद, पढए पुच्छए पडिच्छर वा गं । पंजलियडो अभिमुहो, कयंजली पुच्छणाईसु || १४५२ | | सदर समत्थे य, कुणइ करावेइ गुरुजणाभिमयं । बंदमपत्तमायो, स गुरुजणाराहणं कुराइ || १४५३ ।। कार्थे ।
अथ प्रकारान्तरेणापि योग्यायोग्यशिष्यानुपदर्शयन्नाहसेलघणकुडगचाला परिपूणगहंसमसिमे से य । मसगजलूगविराली जागगामेरि माहेरी || १४५४ || 'सेल' सि-मुङ्गरीलः पापाविशेषः, घनो-मेघः मुद्रलव घनश्च तदुदाहरणं प्रथमम् कुटो- घटः, चालनी प्रतीता, परिपूणकः सुघरीचिंटिकागृहम्, हंसमहिषमेषमशकजलूकाविडाल्यः प्रतीताः, जाहकः- सेहुलकः, गोभेरी,
मेरी बेति योग्यायोग्यशिष्यविषयाणि वायुहरणानि इतिनियुकिगाथा पार्थः ।
उदाहरणं च द्विविधं भवति चरितं कल्पितं च । तत्रेह प्रथमं करितमुदाहरणम्। तच भाष्यकारो दिशा
उल्लेऊण न सको, गजइ इय मुग्गसेलोऽरने । तं संवषमेहो, गंतु तस्सोवरिं पढ ।। १४५५ ।। दविउ तिम्रो मेहो, उल्लोऽम्हि नव ति गजई सेलो । सेलसमं गाहिस्सं निब्बिज गाहगो एवं ।। १४५६ ।। इह कचिद ये पर्वतासन्न प्रदेशे समन्ताद् निविडो मुद्रयद् वृत्तत्वन्यच्यत्वादिधर्मयुक्तः किश्चिद भूतले निमन कि चिन् प्रकाशधिकविकायमानो बददिमालपो मुझशैलः किलासीत्। स च गर्जति खाजपति कथम् है इत्याह-ब्रहमाले केनापिन - क्य इति । तश्च मुद्गशैलस्य सम्बन्धि गर्ववचः कुतश्चिद् नारकल्पात् श्रुत्वा संवर्त्तको नाम महामेघः ' तद्गर्व
सीस
मद्यादनयामि इति सा तं मुझ गया सं प्य तस्यैवोपरि पतति - निरन्तरं मुशलप्रमाणधाराभिर्वतीत्यर्थः संवर्तमेोहियां शुनीकाले पू दग्धभूम्याभ्वासना वर्षति त्यागने प्रतिपाद्यते । तस्य च सम्बन्धि जलमतीव भूम्यादेर्द्रावकं वासकं च भवति, इति विशेषतस्तस्येह ग्रहणम् । एवं-सप्ताहोरात्राणि म हावृष्टिं कृत्वा 'ठि मेघो' त्ति स्थितो वृष्टेरुपरतोऽसौ मेघः । कया बुद्ध्या ? इत्याह--' दविउ ' ति--द्रावितः या नीतीमासी मुलामी वापरायली भूतोऽसौ चिकचिकामा मुद्रशैलः पुनरपि गर्जति कथम् ? इत्याह-उद नव' ति-आर्द्राऽस्म्यहं न वा ? इति सम्यग् निरीक्षस्व । भोः पुष्करावर्तक! किमित्येवमेव स्थितोऽसि भागमात्रमपि ममाद्यापि न भिद्यत इति भावः । ततो लजितो भूतः स्वस्थानमुपाधितो मघः । तदेवं मु शैलोदाहरणमभिधापनमा सेलसममित्यादि यस्य वचनकोटिभिरपि वित्तं न भिद्यते । एकमप्यक्षरं तन्मध्यात् न परिणमतीत्यर्थः स एवंभूतः शैलसमो; मुख्य इत्यर्थः तं तथाभूतं शिष्यं ज्ञात्वाऽपि क बिद् ग्राहयतीति ग्राहको गुरु, “चाचार्यस्यैव ता यो नावबुध्यते गावो गोपालकेनैव कुतीगाथतारिताः ॥१ ॥ इत्यादि श्लोकार्थविभ्रमितमतिर्गर्वाद् 'अहममुं प्राहविष्ये इति प्रतिज्ञाय समागतो महता पसर म्भेणाऽध्यापयितुमारब्धः, तथापि स मुद्रशैलोपमः शिष्योऽक्षरमपि न गृह्णाति । न च मनागपि स्वाग्रहग्रस्तत्वेन बुध्यते । ततवं यथा पुस्करावर्त्ताः तथैव सुचिरं केशमनुभूय निर्विद्यतेलीभूत श्व निवर्त्तते तद्ग्रहणादयमाचार्य इति । एवंभूतस्य शिष्यस्य वादाने आगमे प्रायधितमुक्रम् |
कुतः ?, इत्याह
आयरिये सुत्तम्मिय, परिवाओ सुत्तप्रत्थपलिमंथो । असि पि यहाणी, पुट्ठावि न दुद्धया वंझा | १४५७७ एवं समस्यापि शिष्यस्य सूत्राऽर्थाने प्रवृत झालासुत्रेऽपि चागमे परिवादोवादी लोकसम पति तथा अहो ! नास्य सूरे प्रतिपादिका शक्ति, नापि तथाविधं किमपि परिक्षानं यतो मुमध्ये शिष्यमवयोधयितुं न क्षमः, आगमो ऽत्यमीषां संबन्धी निरतिशयो युहिलि इनरथा कथमथमेको उपस्थाद्वायुस्यादि । तथा सूत्राऽर्थयोरन्तरायसम्भवात् परिमन्धनं
विनाशनं सूत्रापरिमन्धः तस्ि रेरात्मनः सूत्रपठनपरावर्त्तनव्याख्यानभङ्गो भवतीत्यर्थः । अपरं च तद्न्यां शिष्याणां सूपार्थहानिः तद्ग्रहणभङ्ग इत्यर्थः । न च बहुनाऽपि कालेन तथाविधः शिष्यः किञ्चिदपि शक्यः कुतः शङ्कयात्रा हान्तमाह डावी त्यादि नियमनेन निय
स्तनेषु का स्टाऽपि बन्ध्या मी तुदुग्धदा भवति एवं मुद्गतसमः शिष्योऽपि ग्राहकुशलेनापि गुरुणा ग्राह्यमाणोऽपि नाक्षरमपि गृह्णाति ततस्तादृशस्य