Abhidhan Rajendra kosha Part 4

SR No.: 016044
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajendrasuri
Publisher: Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha
Publication Year: 1986
Total Pages: 1458
Language: Prakrit, Sanskrit
Classification: Dictionary, Dictionary, & agam_dictionary
File Size: 53 MB

Page 1066

(१३७७) थविर अभिधानग़जेन्दः ।
थविरकाप तान् तं स्मारयन् भवति स्थविरः, सीदमानान्साधून ऐहिका- (दसेत्यादि) स्थापयन्ति पुर्व्यवस्थितं जनं सन्मार्ग स्थिऽऽमुमिकापायप्रदर्शनतो मोकमार्गे स्थिरीकरोतीति स्थबिर रोकुर्वन्तीति स्थविराः, तत्र ये ग्रामनगरराष्ट्रेषुव्यवस्थाकारिणो इति व्युत्पत्तेः ।
बुझिमन्त श्रादेयाः प्रभविष्णवस्ते तत्तत्स्थविरा इति ३। तथा चाऽऽह
प्रशासति शिक्कयन्ति ये ते प्रशास्तारो धर्मोपदेशकाः, तेच ते थिरकरणा पुण थेरो, पदत्तिवाधारिएसु अत्थेसु ।
स्थिरीकरणास्थविराश्चेति प्रशास्तृस्थविराः ४ । ये कुलस्य
गणस्य सवस्य च सौकिकस्य लोकोत्तरस्य च व्यवस्थाकाजो जत्थ जई सीयह, तं सबझो तं पचोदेति ॥
रिणस्तद्भक्तुश्च निग्राहकास्ते तयोच्यन्ते ७। जातिस्थविराः पप्रवृत्तिव्यापारितेवर्थेषुयो,यत्र यतिः सीदति, सद् विद्यमानं बझं ष्टिवर्षप्रमाणजन्मपर्यायाः। श्रुतस्थविराः समवायाऽद्याधारियस्य स सद्धलः तथाभूतः स प्रचोदयति प्रकर्षेण शिक्कयति स णः । पर्यायस्थविरा विंशतिवर्षप्रमाणप्रत्रज्यापर्यायवन्त इति स्थिरकरणात्। स्थविर इति । उक्तं स्थविरस्य स्वरूपम् । व्य०१ उ०। १० । स्था० १० ठा। तपस्तेजःस्थविरेभ्यः कान्तिकमास्थविराः अथ स्थविरपदयोग्यगुणानाह
अनन्तगुणविशिष्टा इति गोशाले जगवदुक्तिः। भ०१५श०। तेन व्यापारितेष्वर्थे-वनगाराँश्च सीदतः।
पं.ना। (स्थविरो गोचरचर्यायै नपकरणान्यपि नयेदिति स्थिरीकरोति सच्छक्तिः, स्थविरो जवतीह सः ॥७३॥
'उदि' शब्दे द्वितीयभागे २०७० पृष्ठे गतम्) तेन प्रवर्तकेन व्यापारितेषु नियोजितेश्वर्थेषु तपःसंयमाऽदि.
थविरकंचुडज-स्थविरकञ्चुकीय-पुं० । अन्तःपुरप्रयोजननिकार्येषु सीदतः प्रमादाऽऽदिनाऽप्रवर्तमानानगारान् साधून यः
वेदके प्रतीहारे, नए श३३ १०। स्थिरीकरोति तनदुपायेन दृढीकरोति। कीदृशः ?, सच्चक्तिः
थविरकप्प-स्थचिरकल्प-पुं०६त। आचार्याऽऽदीनां गच्छप्रतिसरसामर्थ्यः, स साधु ह जिनमते स्थविरो भवति नान्य इति बद्धानां सामाचार्याम् , स्था० ३ ठा०४०। भावः ॥ ७३ ॥ ध. ३ अधि० । सप्ततिवर्षायां षष्टि
का पुनरसौ स्थविरकल्पक्रमः ?, इत्याहवर्षाणां वोपरिवर्तिनि (ध० ३ अधि० । कल्प० । व्य०) श्रुतवृद्ध, पवजा सिक्खावय-मऽत्थग्गहणं च अनियो वासो । भ०२ २०५ उ० । ज्ञा० । चतुर्दशपूर्वविदि (प्राचा० १ श्रु. १
निष्फत्ती य विहारो, सामायारी ठिई चेव ॥ ७ ॥ चू०१०१ उ.)भबाहुस्वाम्यादौ, विशे०। आचार्याऽऽ. दिगुरी, स०२ सम० । गच्चप्रतिबद्धे, स्था०३ ०४ उ० गच्च- इह स्थविराणामयं क्रमः-यदुत प्रथमं तावद्योग्याय बिनीत. महति, व्य० ३ उ०। प्रव. जरसा जीणे, स्थविरभूमिप्राप्ते सू. शिध्याय विधिवद्दापितालोचनाय प्रशस्तेषु व्याऽऽदिषु स्वयं प्रार्थतजयोपेते, व्य०२० । धर्मपरिणत्या निवृत्या समक्ष गुणसुस्थितेन गुरुणा विधिनैव प्रवज्या प्रदातव्या । ततः सक्रियामती, जी०१ प्रति० । भ० । प्रा० क० प्रा० म०। ध०॥ शिक्षापदमिति शिक्षायाः पदं स्थानं शिकापदम्, शिकैव वा झा०। (स्थविराणां जातिश्रुतपर्यायाः 'थविरभूमि' शब्दे वक्ष्यन्ते) पदं स्थानं शिकापदमः विधिना प्रवजितस्य शिष्यस्य ततः
तमोथेरन्नूमीमो पत्ताओ। तं जहा-जास्थेरे, सुयथेरे, प- शिकाऽधिकारो भवतीत्यर्थः । सा च शिक्का द्विविधा-ग्रहणशिरियायथेरे । सहिवासजाए समणे निग्गंथे जाइथेरे,गणसम
का, आसेवनाशिका च । तत्र द्वादश वर्षाणि यावत्सूत्रं त्वयाऽ. वायवरे णं निग्गये सुर्यथेरे, वीसवासपरियाए समणे
ध्येतव्यमित्युपदेशो ग्रहणशिक्का । पासवनाशिका तु-प्रत्युपेत्त
णाऽऽदिक्रियोपदेशः । आह च-“सा पुण दुविहासिक्स्था, गहणे निग्गंथे परियायथेरे ॥
आसेवणे य णायब्बा । गहणे सुत्ताहिजण, आसेवण पच्चुवे. "तो थेरे" इत्यादि कराठ्यम् । नवरं स्थविरो वृरुस्त- क्वाई ॥१॥" अन्ये तु-शिक्काशब्दाद् व्रतमिति पदं पृथक कृत्वा स्थ भूमयः पदव्यः स्थविरन्नुमय इति । जातिर्जन्म, श्रुतमा- व्रतमिति कोऽर्थः?-शिकाऽनन्तरं रात्रिभोजनविरमणषष्ठेषु पञ्चसु गमः, पर्यायः प्रव्रज्या, तैः स्थविरा वृका ये ते तथोक्ता महावतेषपस्थाप्यते शिष्यः, इत्येतदपि द्वितीयं व्याख्यानं कुर्वइति । इह च भूमिकानूमिवतोरभेदादेवमुपन्यासः, अन्यथा न्ति, पतञ्च कल्सचूगयो चिरन्तनटीकायां च न इष्टमित्यस्माभिरुनूमिका उद्दिष्टा इति ता एव वाच्याः स्युरिति । पतेषां त्रया- पेक्कितम । ततः सूत्रेऽधीते यद्विनयः कार्यते, तदाह-(अस्थम्गहणां क्रमेणानुकम्पापूजनवन्दनानि विधेयानि । यत उक्तं व्यव- णं च त्ति) द्वादश वर्षारयधीतसूत्रः भन्नसावथग्रहणं का
यते, तस्य पूर्वाधीतसूत्रस्य द्वादश वर्षाणि यावदेषोऽथ प्रा"आहारे उवहिसेज्जा-संधारे खेत्तसंकमे ।
ह्यत इत्यर्थः । यथाहि हलारघट्टगन्यादिमुक्तो बुभुक्तिो वली. किश्चंदाणुवत्तीहि, अणुकंपा धेरगं ॥१॥
बद: प्रथम तावच्छोलनमशोभनं वा तृणाऽऽदिकमास्वादमनव. चढाणाऽऽसणदाणाई, जोगाहारप्यसंसणा।
गच्छन्नपि सर्वमभ्यवहरति, पश्चाश्च रोमन्धावस्थायां तदावानीयसेवाणिद्देस-वत्तिए पूयए सुयं ॥२॥
दमवगच्चति, एवं विनेयोऽर्धमनवबुध्यमानोऽपि द्वादश वर्मासहाणं बंदणं चेव, गदणं दमगस्स य ।
णि सर्व सूत्रमधीते, अर्थावगमाभावे च तत्तस्यानास्वाद भवति, अगुरुणो वि य णिसे, तश्याए पवत्तए ॥३॥" शति । अर्थग्रहणावस्थायां तु तदवगमात्सुस्वादमाप्यायकं च जायते, स्थविरा इति । स्था० ३ ० २ उ०।
अतोऽधीतसूत्रेण द्वादश वर्षाण्यवश्यमर्थः श्रोतव्यः । यथा दस थेरा पएणत्ता। तं जहा-गामथेरा नगरथेरा स्टुथेरा
वा-कृपाबलः शाल्यादिधान्यं प्रथमं वपति, ततः पालयति, पसत्यारथरा कुलथेरा गणथेरा संघयेरा जाइथेरा सुयथेरा
लुनाति, मनति, पुनीते, गृहमानयति, पश्चात्तु निराकुल
चित्तस्तदुपभोगं करोति,तदजाये वपनाऽऽदिपरिश्रमस्य निष्फपरियायथेरा॥
बत्वप्रसात् एवं शिष्योऽपि सूत्रमधीत्य यदि तदर्थ नर