Abhidhan Rajendra kosha Part 1

SR No.: 016041
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajendrasuri
Publisher: Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha
Publication Year: 1986
Total Pages: 1064
Language: Prakrit, Sanskrit
Classification: Dictionary, Dictionary, & agam_dictionary
File Size: 38 MB

Page 788

( ६१६ ) अभिधानराजेन्द्रः ।
पाबहुय (ग)
गाण्डााउपस्सनावद्वाणउपस्थ कपरे करेहिनो० जात्र बिसेसाहिया १ । गोयमा ! सव्वत्थोवे खेत्तद्वाणाजए भोगाइका असंमाणे दव्वहाएाउ असे ज्जगुणे भाबडागाउए असंखेज्जगुणे, “ खेत्तो गाहरणदव्वे, वाउ पहुं खेचे सन्वत्यांचे सेसद्वाया संखेजा" ।। १ ।
( एयस्स णं भंते ! ठाणाचयस्स ति ) द्रव्यं पुरुलद्रव्यं, तस्य स्थानं भेदः परमाणुद्विप्रदेशकादि, तस्यायुः स्थितिः । अथवा द्रव्यस्यापत्यादिनावेन यत् स्थानमवस्थानं, तद्रूपमायुः, द्रव्यस्थानायुः, तस्य; ( खेत हाणाउयस्स त्ति ) क्षेत्रस्याका शस्य, स्थानं भेदः पुलावगाढकृतः, तस्यायुः स्थितिः । अथवा क्षेत्रे एकप्रदेशादी, स्थानानामस्थानं मात्र स्थानायुः । एवमवगाहनास्थानायुर्भावस्थानायुश्च; नवरमवगाहनानियतपरिमाणक्षेत्रावगाहित्वं पुरुझानाम् भावस्तु कालत्वादिः । ननु क्षेत्रस्यावगाहनायाश्च को भेदः । उच्यते क्षेत्रम बगाढमेव भवगाहना तु विवक्षितत्रादन्यत्रापि पुन्नानां सपरिमाणाच माहित्यांमति "कबरे" इत्यादि कम्प परस्परेणादपबहुत्यध्याच्या गाथाऽनुसारेण कार्यातामा 'खेसोगाढणदव्वे, भावठाणाउ अप्पबहुयते । थोबा असंखगुणिया, तिनि य सेसा कहं नेया १ ॥ १ ॥ सामुसा तेण समं बंधपद्ययाभावा । सो पोग्लाथ धोयो, सायद्वाणकालो " ॥२॥ अयमर्थ:- क्षेत्रस्थान क्षेत्रेण सह पुल विशिष ग्धप्रत्ययस्य स्नेहादेरभावानेकत्र ते चिरं तिष्ठन्तीति शेषः । यस्मादेवं तत इत्यादि व्यक्तम् ।
अथावगाहनायुषो बाय
"अनं खेत गयस्स वि, तं चियमाणं चिरं पि संधर । भोगाढमनापुष, " खेत्तनतं फुर्म हो ” ॥ ३ ॥
द पूर्वार्धेन क्षेत्राकाया अधिकाऽवगाढना केत्युक्तम् । उत्तराकेतु गाना नाधिक देति ।
कथमेतदेवस, इत्युच्यते
" श्रोगाहणावबद्धा, खेत्तद्धा अक्किया व बद्धा य । न त भोगाइणकालो, बेतकामेतसंबको " ॥ ४ ॥ अथगादनायामगमनक्रियायां च नियता शेषादा विषहिता, अवगाहनासद्भाव एवा क्रियासद्भावः। एवं च तस्या - भावानुक व्यतिरेकेानावात् । अवगाहनातुन क्षेत्रकाया अभावेऽपि तस्या भावादिति ।
अथ निगमनस्
66
'अम्हा तत्यात्थ य, सम्वे प्रोगाहणा नवे बेचे । सम्हालेकाऽवगाहा असंचगुणा " ॥ ५ ॥ अथ द्रव्यायुषो बहुत्वं भाव्यते
संकोयविकोपण ध, उवर मियाप ऽवगाहणार वि । तयिमेाणं चिय, चिरं पि दव्वाणवत्थाणं " ॥ ६ ॥ संकोचेन, विकोचेन वा उपरतायामप्यवगाहनायां यावन्ति पूर्वमास्तावतामेव चिरमपि तेषामवस्थानं संभवति । अनेनावगाहनानिवृत्तावपि सव्यं न निवर्तत इत्युक्तम् । अथ इभ्यनिवृतिविशेषेान निवर्तत एवेत्युच्यते
1
पाय (ग) " संघायमेयश्रो वा, दच्योवर मे पुणाइ संखित्ते नियमा तद्दव्योगा-ढणा नासो न संदेदो " ॥ ७ ॥ सङ्घातेन, पुलानां भेदेन वा तेषामेव यः संप्तिः स्तोकाय गाढनः स्कन्धो न तु प्राक्तनावगाढनः, तत्र यो व्योपग्मो - उपन्यासनि
तत्र सति सुातरत्वेनापि तत्परिणतेः भवणाद् नियमात्तेषां द्रव्याणामवगाहनाया नाशो भवति ।
कस्मादेवम् ?, इत्यत उच्यते
"
"
योगाहका दव्वे, संकोयविकोयश्रो य श्रवबका । न दव्वं संकोयण-विकोयमेत्तम्मि संग " ॥ ८ ॥ अवगाहनाच्येऽयम पाद्विकोचाच सोयादिपरित्यर्थः । अवगाहनादिकस्ये चिकयोरभावे सति भवति सा न नय स्येयं ध्येऽचाहना नियतान संबध्यते मन्ये ख त्वमिवेति । चतविपर्ययमाह-न पुनद्रव्यं सङ्कोचविकोचमात्रे सत्यप्यमानायां नियतन संबद्ध सोचविचान्याय गानानिवृत्तायपि इव्यं न नित्यानायां निप सदरम अथ निगमनस्
" जम्हा तत्थन्नाथ व दव्वं भोगादणार तं देव । दव्या संखगुणा, तम्दा भोगाइकाओ " ॥ ६ ॥ अथ भावार्थत्वं नान्यते
" संघाय भेयश्रो वा, दव्वोवरमे वि पज्जवा संति । गुणविरामे पुणादन्यं न ओगाहो " ॥ १० ॥ सङ्घातादिना पोपरमेऽपि पर्ययाः सन्ति यथा-पुरे दिगुणाः। सकल तुम नाना संते। अनेन पां चिरं खानं यस्य त्वचिरमित्युके । अथ कस्मादेवम ?, इत्युच्यते"संघायमेयबंधी विदाका न गुणकालो संघ बजे
संबो
सातदलणाभ्यां धर्माश्यां यो बन्धः संबन्धस्तदनुषसिंनी तदनुसारिणी, सङ्घाताद्यभाव एव व्याकायाः सद्भावात्, सद्भावे यानावात् नपुनर्गुणकाल सात मात्र काल संब येऽपि गुणानामनुपसंनादिति ।
"
33
अथ निगमनम् -
"
“अम्हा तत्थत्थ व दब्वे बेतावगाहणासुं च । तं चैव पज्जवा सं-ति वा तदका भसंखगुणा " ॥ १२ ॥ 'आह अणेगंतो यं, दव्योवरमे गुणाण वत्थाणं । गुणविष्परिणामम्मिय दन्यविसेस व उपोगंसो " ॥ १३ ॥ अव्यविशेषो अन्यपरिणामः ।
" विष्परिणयम्मि दब्बे, कस्सि गुणपरिणई भवे जुगवं । कम्मि विपुलतदवत्थे, वि होर मुणचिप्परीणामो " ॥ १४ ॥ "न सभ्यं किं पुण, गुणबाहुला न सम्यगुणनासो । यस बिसराणं गुणा
५ ० ७ ० ।