SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 174
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ भाटीकर्म ] [भाबकाय द्भावमात्रं वा विनयाश्रयः ॥ ( श्राचा. सा. ६ - १७) । १०. भावो जीवस्याध्यवसायः । ( व्यव. भा. मलय. बृ. १ - ३६, पृ. १६) । ११. भवनं मावः विवक्षितरूपेण परिणमनम्, यदि वा भवतीति भावः । (श्राव. मलय. वृ. पृ. ९ ) । १२. भवनं भावो जीवस्यावस्थान्तरभावित्वम् । (पंचसं. मलय. वृ. ३-१६४, पृ. ५० ) । १३. भावश्चारित्रादिकः परिणामः । ( बृहत्क. क्षे. वृ. २१५० ) । १४. भावस्तत्परिणामो ऽस्ति धारावाह्येकवस्तुनि ॥ ( पंचाध्या. २ - २६ ) | १ कर्मविशेष के उपशम आदि के आश्रय से जो जीव की परिणति होती है उसे भाव कहा जाता है । २ चारित्र श्रादि रूप परिणाम का नाम भाव पति के द्वारा जिसका भरण-पोषण किया जाता है है ( इस भाव को दग्ध करने वाले वेद को प्रकृत में उसका नाम भार्या है । इनको भाड़े के निमित्त से चलाकर श्राजीबिका करना, यह भाटकजीविका कहलाती है । भाटीकर्म - देखो भाटकजीविका । भार- १. भारो य तुला वीस x x x ( ज्योतिष्क १६ ) । २. विंशतिस्तुला भारः । ( ज्योतिष्क मलय. वृ. १९) । ३. घटीभिर्दशभिस्ताभिरेको भारः प्रकीर्तितः । ( कल्पसू. विनय. वृ. ६, पृ. २१) । १ बीस तुलानों का एक भार होता है । ३ दस घटिकाओं का एक भार होता है । भार्या - त्रियते पोष्यते भर्त्रेति, भार्या । (उत्तरा. नि. शा. वृ. ५७) । भावाग्नि कहा गया है ।) ३ विवक्षित क्रिया के अनुभव से युक्त भाव ( भावनिक्षेप) कहलाता है । जैसे इन्दन क्रिया का अनुभव करने वाले देवराज को भावनिक्षेप से इन्द्र कहा जाता है । ५ वर्तमान पर्याय से उपलक्षित द्रव्य को भाव कहते हैं । भावकरण - यत्सामायिककरणं तद् भावकरणम् । ( आव. नि. मलय. वृ. १०७२ ) । जो सामायिक करण है उसे भावकरण कहते हैं । भावकर्म- - १. जं तं भावकम्मं णाम । उवजुत्तो पाहुडजाणगो तं सव्वं भावकम्मं णाम । ( षट्खं. ५, ४, २६-३०-- पु. १३, पू. ६० ) । २. X× × तस्सत्ती (पोग्गलपिंडसत्ती) भावकम्मं तु ॥ (गो. क. ६) । ८४१, जैन - लक्षणावली भाव - १. भावः श्रपशमिकादिलक्षण: । ( स. सि. १-८) । २. भावो चरितमादी XX X ॥ ( बृहत्क. २१५० ) । ३. भावो विवक्षितक्रियानुभूतियुक्तो हि वै समाख्यातः । सर्वज्ञैरिन्द्रादिवदिहेन्दनादिक्रियानुभवात् ॥ प्रस्यायमर्थः - भवनं भावः, स हि वक्तुमिष्टक्रियानुभवलक्षणः सर्वज्ञैः समाख्यातः इन्दनादिक्रियानुभवन युक्तेन्द्रादिवदिति । श्राव. हरि वू. पृ. ५) । ४. भवनं भूतिर्वा भावो वर्णादिज्ञानादि। ( श्रनुयो. हरि. यू. पू. ६९ ) । ५. वर्तमानपर्यायोपलक्षितं द्रव्यं भावः । ( धव. पु. १, पू. २६ ) ; भावो णाम जीवपरिणामो तिव्व-मंदणिजराभावादिरुवेण श्रणेयपयारो । ( धव. पु. ५, पू. १८६) । ६. भावः श्रात्मनो भवनं परिणामविशेषः शक्तिलक्षणः । ( त. भा. सिद्ध. वृ. ६-७ ) । ७. औपशमिकादिर्भावः । ( न्यायकु. ७६, पृ. ८०३) । अथ को भावः ? XXX विवक्षितप्रकारेण उपयोगो व्यापारः । यदि वा तथा —-आगम-नोआगमरूपतया उपयोग: जीवस्योपयुक्तत्वं न्यायकु. ७६, प. ८०७ ८. भवति - विवक्षितवर्तमानसमयपर्यायरूपेण उत्पद्यते इति भाव:, XX X अथवा भूतिर्भावः, वज्रकिरीटा दिघारण वर्तमानपर्यायेणेन्द्रादिरूपतया वस्तुनो भवनम्, तद्गुणपर्यायेण वा ज्ञानस्य भवनम् । ( सन्मति प्रभय वू. १ - ६, पृ. ४०६ ) । ६. अपितेन विवर्तन वर्तमानेन संयुतम् । द्रव्यं भावो भवेल. १०६ भावः । 1 Jain Education International १ कर्मप्राभृत का ज्ञाता होकर जो जीव तद्विषयक उपयोग से सहित हो उसे भावकर्म कहते हैं । २ पुद्गल पिण्डरूप द्रव्यकर्म की शक्ति को भावकर्म कहा जाता है । भावकलङ्कल --भावकलङ्कः संक्लेशः, तं लावि प्रदत्त इति भावकलङ्कलः । (घव. पु. १४, पृ. २३४) । भावकलङ्क नाम संक्लेश का है, उसे जो ग्रहण करता है वह भावकलङ्कल कहलाता है । भावकाय - १. XX X बद्धा पुण भावमौ का ॥ (विशेषा. भा. ४२७२ ) । २. भावकायस्तु तत्परिणामपरिणता जीवबद्धा जीवसंयुक्ताश्च पुद्गलाः । (श्राव. सू. मलय. वृ. पृ. ५५७) । For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.016023
Book TitleJain Lakshanavali Part 3
Original Sutra AuthorN/A
AuthorBalchandra Shastri
PublisherVeer Seva Mandir Trust
Publication Year1979
Total Pages554
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationDictionary & Dictionary
File Size16 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy