SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 104
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ गणक] ( धाव. नि. हरि. व मलय. वृ. २११) । ५. तिपुरि गण । ( धव. पु. १३, पू. ६३ ) । ६. स्थवि राणां सन्ततिर्गुणः । (चा. सा. पृ. ६६ ) । ७. त्रपु रुषिको गणः (मूला. ४ - १५३) । ८. कुलसमुदायो गणः । (योगशा. स्वो विव. ४-६० ) । ६. गणः कुलानां समुदाय: । ( श्रौपपा. अभय वू. २०, पृ. ३२) । १०. गणो मल्लगणादि: । ( व्यव. मलय. वृ. पू. ११७) । ११. वृद्धमुनिसमूहो गणः । (त. वृत्ति श्रुत. ९-२४ कार्तिके. टी. ४५७) । १ जो साधु स्थविर - मर्यादा के उपदेशक या श्रुत में वृद्ध होते हैं उनके समूह को गण कहा जाता है । गणक - गणक: संख्याविद् देवज्ञो वा । ( नीतिवा. १४-२७) । संख्या के जानकार गणितज्ञ को अथवा देवज्ञ ( ज्योतिषी) को गणक कहते हैं । गणधर - १. XXX गणपरिरक्खो मुणेयव्वो । (मूला. ४-३५, पू. १३५ ) ; पियधम्मो दढम्मो संविग्गोऽवज्जभीरु परिसुद्धो । संगह- णिग्गहकुसलो सददं सारक्खणाजुत्तो || गंभीरो दुद्धरिसो मिदवादी अप्पको दुहल्लो य | चिरपव्वइदो गिहिदत्यो प्रज्जाणं गणधरो होदि ॥ (मूला. ४, ६२-६३, पु. १५७-५८ ) । २. अनुत्तरज्ञान दर्शनादिधर्मगणं धारयतीति गणधरः । (दशवं. नि. हरि. वृ. १४, पू. १० ) । ३. गणा द्वादश यत्यादयो जिनेन्द्रसभ्याः । गणान् धारयन्ति दुर्गतिमार्गान्मिथ्याश्रद्धानादविनिवृत्य शिवमार्गे सम्यग्दर्शनादौ स्थापयन्तीति गणधराः सप्तविधद्धिप्राप्ताः धर्माचार्याः । ( भ. प्रा. मूला. ३४ ) । ४. यस्त्वाचार्यदेशीयो गुर्वा देशात् साधुगणं गृहीत्वा पृथग् विहरति स गणधरः । (प्राचा. शी. वृ. २, ११०, २७६, पू. ३२२) । ५. प्रभावनाधिको बाधमन्नाद्यः संघवर्तकः । जगदादेयवाग्मूर्तिर्वर्तकः कालदेशवित् ॥ समर्थस्थितिसद्गीतिः स्थविरः स्याद् गुणस्थिरः । रणरक्षाक्षमः सूरिगुंणी गणधरः स्मृतः । (प्राचा. सा. २-३५, ३६) ११ जो गण का रक्षण करता है वह गणधर कहलाता है । २ जो अनुपम ज्ञान दर्शनादिरूप धर्मंगण को धारण करता है उसे गणधर कहते हैं । ४ प्राचार्यसदृश जो गुरु की आज्ञा से साधुगण को लेकर पृथक् विहार करता है वह गणधर कहलाता है । ४०६, जैन - लक्षणावली Jain Education International [गणनाम गणधरत्व - गणधरत्वं श्रुतज्ञानावरणक्षयोपशमप्रकर्षनिमित्तम् । (त. वा. ८ १२, ४१ ) । श्रुतज्ञानावरण के प्रकृष्ट क्षयोपशम के निमित्त से गण के धारण में समर्थ होना, इसका नाम गणघरत्व है गणना - गणनं परिसंख्यानमेकं द्वे त्रीणि इत्यादि । ( व्यव. भा. मलय. वृ. १, २, पृ. २) । । एक, दो व तीन इत्यादि संख्या करने का नाम गणना है गणनाकृति ( गणणकदो ) - जा सा गणणकदी णाम सा प्रणेयविहा । तं जहा - एत्रो णोकदी, दुवे भवतव्वा कदित्ति वा णोकदित्ति वा तिप्पहूडि जाव संखेज्जा वा श्रसंखेज्जा वा श्रणंता वा कदी, सा सव्वा गणणकदी णाम । ( षट्खं ४, १, ६६ – पु. ६, पृ. २७४) । नोकृति, प्रवक्तव्यकृति और कृति श्रादि के भेद से गणनाकृति अनेक प्रकार की है। इनमें एक (१) का चूंकि वर्ग सम्भव नहीं है, अतः वह नोकृति है । दो (२) का वर्ग करने पर वर्ग तो होता है. पर उसके वर्ग में से वर्गमूल को कम करके वर्ग करने पर वृद्धि नहीं होती (२=४; ४-२२), प्रत: न उसे कृति कहा जा सकता है और न नोकृति ही; इसीलिए वह प्रवक्तव्य कृति है। आगे की तीन (३) श्रादि किसी भी संख्या के वर्ग में से वर्गमूल को कम करके वर्ग करने पर वृद्धि होती है, अतः ये सब संख्याएं कृति कहलाती हैं। जैसे – ३=६ ; ६-३=६; ६२ = ३६ इत्यादि । गरगनानन्त - जं तं गणणाणतं तं तिविहं — परिताणतं, जुत्ताणंत, घणंताणंतमिदि । ( धव. पु. ३, पू. १८) । परीतानन्त, युक्तानन्त और अनन्तानन्त को गणनानन्त कहा जाता है । इनके लक्षण उन उन शब्दों में द्रष्टव्य हैं गणनाम से कि तं गणनामे १, २ मल्ले मल्लदिन्ने मल्लधम्मे मल्लसम्म मल्लदेवे मल्लदा से मल्लसेणे मल्लरक्खिए, से तं गणनामे । ( अनुयो. १३०, पू. १४६ ) । जो नाम (शब्द) मल्ल, मल्लदत्त, मल्लधर्म, मल्लसाम्य (या मल्लश्रम ), मल्लदेव, मल्लदास, मल्लषेण और मल्लरक्षित; इन गणविशेषों में वर्तमान For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.016022
Book TitleJain Lakshanavali Part 2
Original Sutra AuthorN/A
AuthorBalchandra Shastri
PublisherVeer Seva Mandir Trust
Publication Year1978
Total Pages452
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationDictionary & Dictionary
File Size12 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy