________________
જીવન-દર્શન વાર વેદના વધારે થતી તે એ નામ ખૂબ મોટેથી બેલાઈ જવાતું, પણ એ વખતે મુખમાં બીજો કોઈ શબ્દ પ્રવેશવા દીધો ન હતે.
આ વખતે તેમને લીમડાનાં પાન, મરી અને મીઠું નાખેલું ઘી ગરમ કરીને પીવડાવવામાં આવ્યું હતું. પગ સૂજીને થાંભલા જે થઈ ગયો હતો અને ખાટલામાં રહેવું પડ્યું હતું. રેજ પગે ખાટખટુંબાના પાનને કલ્ક લગાડવામાં આવતું હતું અને કરી પણ બરાબર પાળવી પડતી. આ પ્રકારની એક મહિનાની સારવાર પછી તેઓ હરતા-ફરતા થઈ ગયા હતા અને અમદાવાદ આવી અભ્યાસમાં લાગી ગયા હતા. ત્યાર પછી બે-ત્રણ વર્ષ સુધી જ્યારે ચોમાસું આવે ત્યારે માથું ભારે થઈ જતું, પરંતુ તે પછી તેની કઈ અસર રહી ન હતી.
વિનીતની પરીક્ષા આપ્યા પછી શ્રી રમણલાલ ગોવિંદલાલ શાહ તથા તેમના મામાએ કરેલી આર્થિક સહાય વડે તેમણે બીજા ચાર સાથીઓ સાથે એક મહિનાને કાશ્મીરનો પ્રવાસ કર્યો હતો અને તેને અદ્ ભુત પ્રાકૃતિક સૌન્દર્યનું પાન કર્યું હતું. વળતી વખતે રાવલપીંડી, અમૃતસર, હરદ્વાર, ઋષિકેશ, લક્ષ્મણઝુલા, દિલી અને . આગરા જોયા હતા.
શારીરિક-માનસિક ખડતલતા કેળવવી, બને તેટલી જ્ઞાનપ્રાપ્તિ કરવી અને ? એક સુયોગ્ય નાગરિક બનવું, એ એમના છાત્રજીવનને મુખ્ય પ્રયાસ હતો અને તેમાં સારી સફળતા મેળવી હતી. આજના છાત્રોએ તેમાંથી ઘણું શીખવા જેવું છે. પ-સંગોની બલિહારી
હવે કુટુંબના નિર્વાહ માટે કમાયા વિના છૂટકો ન હતો, એટલે શ્રી ધીરજલાલભાઈએ ગુજરાત વિદ્યાપીઠ છોડી દીધી. તેમને ચિત્રકલાનો શોખ હ, એટલું જ નહિ પણ તેમણે જે. જે. સ્કૂલ ઓફ આર્ટની એલીમેન્ટ્રી અને ઈન્ટરમિજિયેટ ડ્રોઈંગની પરીક્ષાઓ પસાર કરી હતી અને ડ્રોઈંગ તથા પેઈન્ટીંગના પ્રથમ વર્ષને અભ્યાસક્રમ પણ લગભગ પૂરે કર્યો હતો, એટલે તેમણે ચિત્રકલા તરફ દષ્ટિ દેડાવી અને નાનાલાલ એમ. જાની નામના સુપ્રસિદ્ધ છબી ચિત્રકારને ત્યાં મદદનીશ ચિત્રકારની જગા મેળવી, છ માસ પછી ચિત્રકલાનું વિશેષ શિક્ષણ લેવા માટે તેઓ ગુજરાતના સુપ્રસિદ્ધ કલાકાર શ્રી રવિશંકર રાવળના હાથ નીચે કામ કરવા લાગ્યા. ત્યાર પછી થોડા વખતે તેમણે ચિત્રકાર તરીકેની સ્વતંત્ર કારકીર્દીિ શરૂ કરી.
તેમણે દોરેલાં પ્રાકૃતિક દશ્ય (Landscpe) ઠીક ઠીક કિંમતે વેચાવા લાગ્યાં અને છબીઓ બનાવવાના એડરે પણ સારા પ્રમાણમાં આવવા લાગ્યા. તેમાંથી તેમને માસિક ત્રણસો-ચારસો રૂપિયાની કમાણી થવા લાગી, એટલે તેમણે પોતાના માતુશ્રી તથા નાની
