________________
અજન્તા યાત્રી એક અદ્દભુત ચિત્રકાવ્ય
લે, સ્વ. રતિલાલ મોહનલાલ ત્રિવેદી બી.એ.
ભારતીય સંસ્કૃતિના અનન્ય અભ્યાસી, આદશો શિક્ષક તથા “હિંદના વિદ્યાપીઠ” આદિ ગ્રંથના . લેખકે આ લેખમાં શ્રી ધીરજલાલભાઈની કાવ્યશક્તિનું વેધક પરીક્ષણ કર્યું છે.
માનવ–આત્માના “ઉચ્છિષ્ટ” માંથી ધર્મ, સામ્રાજ્ય, સાહિત્ય અને કલા. ઉત્પન્ન થયાં છે, એમ અથર્વવેદની એક ઉકિત છે. જેમ આ વિશ્વના મહાન કલાકારના નિરવધિ આનંદ અને અદ્ભુત તપમાંથી આ જગત સર્જાયું છે, તેમ પ્રત્યેક કલાની કૃતિમાં પણ ઉલ્લાસ અને સંયમ રૂપી બે ત રહેલાં છે. કલા એટલે આ બે વિરોધી તને સમન્વય.
હિંદની પ્રતિભા કલાનિધ્યું છે. એનું સાહિત્ય કલાની ભાષામાં લખાયેલું છે, એટલે એ સાહિત્ય સમજનારને કલાની ભાષાને સૂફમ પરિચય કેળવે પડે છે, અને ત્યારે જ એ મને રમ સુષ્ટિની પાર રહેલા સત્યનું દર્શન થઈ શકે છે. પ્રત્યેક કવિ કે સાહિત્યસર્જકને પોતાની વિશિષ્ટ કલામય ભાષા હોય છે, જે દ્વારા એ સત્યની અભિવ્યક્તિ કરે છે. વેદના દષ્ટાઓ, પુરાણસર્જક અને કાલિદાસ, ભવભૂતિ આદિ કવિઓએ પિતાપિતાની વિશિષ્ટ કલામય ભાષામાં કાવ્ય ગાયાં છે.
આ તે સાહિત્યવિષયક કલાની વાત થઈ, પરંતુ શિલ્પકલા અને ચિત્રકલાના પ્રદેશમાં પણ સાહિત્યવિષયક કલા એટલે જ ઉત્કર્ષ હિંદની પ્રતિભાએ સિદ્ધ કર્યો છે. હિંદુસ્તાનના ઈતિહાસમાં ગુપ્ત સામ્રાજ્યને સમય એ સાહિત્ય અને કલાને વસંતકાળ હતે. અજન્તાના બૌદ્ધવિહાર અને નાલંદાનું મહાન વિદ્યાપીઠ એ સમયનાં ભવ્ય સંસ્મરણે છે. સૈકાઓ પર્યત અજન્તાનાં ગુફામંદિરે અજ્ઞાત વાસમાં રહીને એક અંગ્રેજ લશ્કરી અમલદારના પરિભ્રમણમાંથી એકાએક જાહેરમાં આવ્યાં અને મુસલમાન સંસ્કૃતિના આગમન પૂર્વે પણ કેવું અદ્ભુત અને પરિપૂર્ણ શિલ્પ તથા
