________________
શૈશવકાલનાં સંસ્મરણે
કબૂતરને અમે ભગત તરીકે ઓળખતા, કારણ કે તે કોઈ જીવડાંને મારતા ન હતા, પણ અમારી માફક માત્ર જુવાર વગેરેના દાણા પરજ નભતા હતા. મહાજન તેમને હંમેશાં જુવાર નાખતું, તે પણ મુખ્યત્વે આ કારણે જ. જ્યારે દાણ નંખાતા ત્યારે તેઓ મોટી સંખ્યામાં ઉતરી પડતા અને કોઈક વાર લડી પણ પડતા. પરંતુ એ તે ભાઈભાંડુઓ જેવી લડાઈ હતી, ભારત-પાકિસ્તાન કે ચીન જાપાન જેવી નહિ.
કાગડાને તે ભૂલાય જ કેમ? જ્યારે તે છાપરે આવત કે વળી-વાંસ પર બેસીને કા-કા કરતે, ત્યારે સ્ત્રીઓ કે કન્યાઓ બેલતી કે “કાગડા તારી સોનાની ચાંચ, કાગડા તારી રૂપાની ચાંચ, જે સારો સંદેશ લાવ્યા હોય તે ઉડી જજે !” એ સાંભળી મને થતું કે કાગડાની ચાંચ તે હાડકાની બનેલી છે અને રંગે પણ ગાડાની મળી જેવી કાળી છે, છતાં તેની ચાંચને સોનાની તથા રૂપાની કહેવામાં કેમ આવતી હશે? પરંતુ પછીથી સમજ પડી કે કાગડો તે સમાચાર લાવનારે સંદેશવાહક છે, એટલે તેનું આવા શબ્દોથી સન્માન કરવું જોઈએ.
કાગડે સાચા સમાચાર લાવી શકે છે, એ વિષે ગામના માણસેએ કેટલીક વાત કહેલી અને કાળરાશિ નામના બ્રાહ્મણે કાગડાની ભાષા સમજવામાં ચતુર હોય છે, એમ પણ જણાવેલું, પરંતુ મને કઈ કાગરાશિ બ્રાહ્મણને આજ સુધી ભેટે થયે નથી. તે સંબંધી જે કંઈ મળેલું છે, તે નીચેના બ્લેકઃ
काकस्य वचन श्रुत्वा, गृतित्वा तृणमुत्तमम् । त्रयोदशसमायुक्तैर्मुनिमिर्भागमाहरेत् ॥ लाभं नष्ट महासौरव्यं भोजनं प्रियदर्शनम् ।
कलहो' मरणं श्चैव काको वदत्ति नान्यथा ॥ કાગડાનું વચન સાંભળ્યા પછી જે સળી પહેલી મળી આવે તે લેવી. તેને આંગળથી માપવી. એ આગળની સંખ્યામાં તેર ઉમેરવા ને જે સંખ્યા આવે તેને સાતથી ભાગવી. તેમાં એક શેષ વધે તે લાભ સમજ, બે શેષ વધે તે હાનિ સમજવી, ત્રણ શેષ વધે તે મહાસુખ સમજવું, ચાર શેષ વધે તે સારું ભેજન મળશે એમ સમજવું, પાંચ શેષ વધે તે પ્રિય મિત્ર કે પ્રિયજનનું દર્શન થશે એમ સમજવું, છ શેષ વધે તે કલહ થશે એમ સમજવું અને શૂન્ય વધે તે નિશ્ચય મરણ જાણવું. કાગડો બેલે તેમાં ફેર હોય નહિ!”
કાગડામાં બીજા દૂષણે ગમે તે હશે, પણ તેની ચતુરાઈ તે પ્રશંસનીય જ છે. તેથી જ વિદ્યાથીઓનાં પાંચ લક્ષણમાં કાક જેવી ચેષ્ટા રાખવાની ભલામણ કરેલી છે.
હેલાં કબૂતરથી નાનાં અને ચકલાંથી મોટાં હોય છે. તેમનો રંગ આ છે
