Mahavir Jain Vidyalay Shatabdi Mahotsav Granth Part 01

SR No.: 012078
Original Sutra Author: N/A
Author: Kumarpal Desai
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
Publication Year: 2015
Total Pages: 240
Language: Gujarati
Classification: Smruti_Granth
File Size: 6 MB

Page 90

સંસાર-સંબંધની નશ્વરતાની કથા
(વૈદિક, બૌદ્ધ અને જેન એ ત્રણે પ્રાચીનતમ ભારતીય આર્યધર્મ, ધર્મના સૂક્ષ્મતમ સંકુલ સિદ્ધાંતોને સરળ અને સર્વગમ્ય તથા રોચક બનાવવા દષ્ટાન્નુરૂપ કથાનકોનો આધાર લે છે. આવી નિદર્શનરૂપ ત્રણે ધર્મધારાઓની કથામાં કેટલુંક મહત્ત્વપૂર્ણ સામ્ય છે, કેટલીક દૃષ્ટાંતકથાઓ ત્રણેમાં સમાન છે, તે સાથે જ આ ત્રણેની આવી કથાઓમાં આગવાં તત્ત્વો પણ હોય છે. બૌદ્ધ અને જૈન ધર્મો ઈશ્વરવાદ અને તદનુષંગી અવતારવાદને સ્વીકારતાં નથી. એથી એમાં દેવ-દેવીઓની પૌરાણિક કથાઓને બદલે લોકપ્રચલિત કથાનકોનો સવિશેષ ઉપયોગ થયો અને પાલિ ભાષાની જાતકકથાઓ, પ્રાત ભાષાની વસુદેવ-હિંડી અને ઉપદેશપદની કથાઓ, સંસ્કૃત ગ્રંથ કથાસરિત્સાગરની પૂરક-ઉપકારક બની. ત્રણે ધર્મોએ ચાતુર્માસને બાદ કરતાં ‘સાધુ તો ચલતા ભલા’ અપનાવ્યું. આમાં પણ જૈન ધર્મ જેમાં ‘ઉપદેશપદ’ તો સંસારીઓ અને મુખ્યત્વે સાધુઓ માટે પ્રાચીનતમ Code of Conduct છે, તેમાં તો સાધુઓ માટે એક સ્થળનો લાંબો કે સતત વસવાટ પણ અગ્રાહ્ય મનાયો. પરિણામે, જેનયતિઓ વિશેષતઃ મારગુર્જરક્ષેત્રમાં તેમજ ભારતભરમાં પગપાળા વિહાર કરતા રહ્યા, ગ્રામીણ તથા આદિવાસી બંને ક્ષેત્રોના પ્રત્યક્ષ પરિચયમાં રહ્યા, એના પરિણામે જૈન સ્રોતમાં લિખિત સ્રોતની પ્રાચીન-મધ્યકાલીન કથાઓ સમય-સમયે જૂની ગુજરાતીમાં પદ્યરૂપની કૃતિઓના રૂપમાં બંધાતી ગઈ. ગુજરાતના કંઠપ્રવાહના ગ્રામીણ તેમજ આદિવાસી બંને સ્રોતના લોકસાહિત્યમાં આથી જૈન કથાસાહિત્યનું આદાન-પ્રદાન વિશેષ પ્રમાણમાં જોવા મળે છે. પરંતુ, નિદર્શન-કથા, એટલે કે દૃષ્ટાંતરૂપ કથાઓમાં કેટલીક એવી પણ છે જે જૈનયતિએ Make believeનું એક નવું સંભવિત વાસ્તવિક રૂપ કલ્પીને સર્જી છે. સંસારનાં મા-બાપ, ભાઈ-બહેન, કાકા-ભત્રીજા જેવા બધા જ સંબંધ નશ્વર અને પરિસ્થિતિજન્ય સંદર્ભનું જ પરિણામ છે, એ દર્શાવતું જૈનકથાનું એક લાક્ષણિક ચોટદાર કથાનક છે, તે અહીં વાર્તાના રૂપમાં આપ્યું છે.).
વહેતી મધરાતે ઉપાશ્રયમાં સાધ્વીએ બાજુમાં સૂતેલી કુસુમશ્રીને હીબકું ભરતાં સાંભળી ! યુવાન કુસુમશ્રીને દીક્ષા લીધાને હજી એક
હસુ યાજ્ઞિક