Mahavir Jain Vidyalay Shatabdi Mahotsav Granth Part 01

SR No.: 012078
Original Sutra Author: N/A
Author: Kumarpal Desai
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
Publication Year: 2015
Total Pages: 240
Language: Gujarati
Classification: Smruti_Granth
File Size: 6 MB

Page 194

‘શીલોપદેશમાલા’ રચયિતા પંડિત શ્રી જયકીર્તિસૂરિ
167
ચેતનાનો ધબકાર જોવા મળે છે. સમયના બદલાતા પ્રવાહો સાહિત્યના પ્રવાહોમાં ધબકે છે. આ રચનાનો સમય વિ.સં.ની દશમી સદી એ સાહિત્યનો સુવર્ણકાળ હતો. રાજાઓનું યોગદાન, વિદ્યાકલાને ઉત્તેજન, ભાષાનો પ્રભાવ, ગુજરાતીમાં અપભ્રંશ ભાષાને પ્રતિષ્ઠા જેવી બાબતો જાણીતી છે.
કે. કા. શાસ્ત્રીના શબ્દોમાં કહીએ તો શુદ્ધ સાહિત્યગ્રંથોને બાદ કરતાં જૈન સાહિત્યકારોએ સર્જેલું સાહિત્ય તે સમયનું પીઠબળ છે. તે યુગબળનો પ્રભાવ છે. આ દૃષ્ટિએ શીલપાલન અને શીલભંગ માટેનાં પરિબળો એ માનવઇતિહાસમાં હંમેશાં બનતી ઘટનાનાં કથાનકો છે. સીતાનો સમય લો કે આધુનિક દૃષ્ટાંતકથાઓ દ્વારા સાહિત્યની બોધાત્મક બાબતો સમયે સમયે જરૂરી હોય છે. આ દૃષ્ટિએ આ કથાનકો સમાજનું દર્પણ છે.
કથાગૂંથણી અને કથાનું સંયોજન ઐતિહાસિક દસ્તાવેજ બનાવવા માટે સમર્થ છે. સ્ત્રીની સ્વભાવગત દુઃશીલતા કે શીલવતી સ્ત્રીઓની નીતિ પરંપરાપૂર્વથી પ્રચલિત છે. (જોશી, રાવળ અને શુક્લ - ૧૯૭૬).
સમકાલીન સંસ્કૃતિનું ઝિલાતું પ્રતિબિંબ તો છે જ, સાથે સાંપ્રત સમય શીલપાલન માટે કપરો સમય છે. આ દૃષ્ટિએ જોતાં આ ગ્રંથનું મહત્ત્વ માત્ર જૈન શાસન પૂરતું સીમિત ન રહેતાં, તેમજ સમય અને સ્થળનાં બંધનો પણ ન ગણતાં તે સાંપ્રત સમયને પણ પ્રતિબિંબિત કરે છે. નીચેના શબ્દોમાં કહીએ તો
કાળ ઝપાટો સૌને વાગે
યોગીજન જગ જાગે
બુદ્ધિસાગર આતમ અર્થી
રહેજો સૌ વેરાગે ! (મુનિ વાત્સલ્યદીપ)
માટે જ ‘શીલોપદેશમાલા' સંસ્કૃત, પ્રાકૃત, મહારાષ્ટ્રી પ્રાકૃત, અપભ્રંશ અને બાલાવબોધ સાથે ગુજરાતી ભાષામાં પણ આલેખાઈ છે.
ઉપરોક્ત સંદર્ભે થયેલી ચર્ચા અનુસાર મેરુસુંદર ઉપાધ્યાયજીએ રચેલા પ્રસિદ્ધ બાલાવબોધ ઉપરાંત સંસ્કૃત ભાષામાં ચારેક ટીકાઓ રચાયાની નોંધ છે. (કોઠારી અને શાહ - ૧૯૯૩). શીલતરંગિણીના આધારે ઈ. સ. ૧૩૩૭માં ટીકાઓ લખાઈ છે. ગુજરાતી ભાષામાં નવેક જેટલા બાલાવબોધો રચાયા છે. મેરુસુંદર પહેલાં બે અને બાકીના તેમના પછી રચાયા છે.
અહીં આપેલાં કથાનકો વિશે સ્વતંત્ર કૃતિઓ, પુસ્તકો કે રચનાઓ પણ મળે છે. અન્ય કથાસાહિત્યમાં આ કથાઓ, સજ્ઝાયોમાં આ ચરિત્રો ગૂંથાયાં છે.
ટૂંકમાં જોઈએ તો આ ગ્રંથ હજુ પણ વિશેષ સંશોધનાત્મક કાર્ય માગી લે છે. અનેક ગ્રંથભંડારોમાં હસ્તપ્રતો ઉપલબ્ધ છે.