Mahavir Jain Vidyalay Shatabdi Mahotsav Granth Part 01

SR No.: 012078
Original Sutra Author: N/A
Author: Kumarpal Desai
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
Publication Year: 2015
Total Pages: 240
Language: Gujarati
Classification: Smruti_Granth
File Size: 6 MB

Page 170

શ્રી ભક્તામર સ્તોત્રના રચયિતા આચાર્ય માનતુંગસૂરિજી
13
ભક્તામર સ્તોત્રના 42માં દિગમ્બરના 46મા) શ્લોકમાં જણાવ્યું છે કે –
“બાપાલg...મત્તિ !' અર્થાત્ બેડીઓના બંધનથી બંધાયેલો મનુષ્ય જો નિરંતર શ્રી જિનેશ્વરદેવના નામનું સ્મરણ કરે તો બંધનમાંથી મુક્ત થઈ જાય છે.
આ સંદર્ભમાં શ્રી વિન્ટરનિ– જણાવે છે કે “આ શ્લોકનો આધાર બનાવીને ચમત્કારને કથામાં પરિવર્તિત કરવામાં આવ્યો છે.”
પ્રભાચન્દ્ર પછી શ્રી મેરૂતુંગાચાર્ય ઈ. સ. 1305માં થઈ ગયા. તેઓએ આ સંબંધમાં અતિ સંક્ષિપ્ત વિવરણ આપ્યું છે. એમની કથામાં બાણ-મયૂર અને માનતુંગ એકીસાથે રહ્યા છે. છતાં પણ એમણે ચમત્કારનું ઘટનાસ્થળ ઉજ્જયિની બતાવ્યું છે. હકીકતમાં ઘટનાસ્થળ વારાણસી છે. રાજાનું નામ પરમાર રાજ ભોજ આપ્યું છે. બંધનગ્રસ્ત અવસ્થામાંથી મુક્તિની ઘટના તેમણે પણ બતાવી છે. જો કે આ ઘટના બંદીગૃહમાં નથી બની, પરંતુ નગરના યુગાદીશ્વરના મંદિરના પાછલા ભાગમાં બની હતી એવું કહેવામાં આવ્યું છે.
ભક્તામર સ્તોત્ર'ના સૌથી પ્રાચીન વૃત્તિકાર રુદ્રપલીય શ્રી ગુણાકરસૂરિ ઈ. સ. 1970માં થઈ ગયા. તેઓ તેમની સટીકામાં ઉજ્જયિનીને ઘટનાસ્થળે દર્શાવે છે. વૃદ્ધ ભોજ રાજને તેઓએ રાજા કહ્યો છે. પરંતુ બાણ અને મયૂરની પ્રતિસ્પર્ધીની કથા પ્રચલિત દંતકથા અનુસાર આપી છે. શ્રી માનતુંગસૂરિની ચમત્કારકથામાં એક નાની વિશેષ વિગત આપી છે કે સૂરિજીના એક એક શ્લોકની રચનાની સાથે જ એક પછી એક બંધન તૂટતાં જાય છે અને 12મા શ્લોકની સમાપ્તિ થતાં જ ઓરડાનાં તાળાં પણ તૂટી ગયાં અને સૂરિજી બહાર આવી ગયા.
15મી સદીના પ્રારંભમાં શ્વેતામ્બર સંપ્રદાયની પટ્ટાવલિઓમાં પણ આ ચમત્કારિક ઘટનાનો ઉલ્લેખ જોવા મળે છે. ઈ. સ. 1410માં થયેલા તપાગચ્છીય સોમસુંદરસૂરિના શિષ્ય મુનિસુંદરસૂરિની ગુવવિલીમાં આ ઘટનાનો ઉલ્લેખ મળે છે અને ભક્તામર’ સિવાય “ભયહર સ્તોત્ર’ અને ‘ભક્તિભર સ્તોત્રની રચના આ માનતુંગ દ્વારા થઈ છે એમ જણાવવામાં આવ્યું છે. . સોમસુંદરસૂરિના ગુરુભાઈ ગુણરત્નસૂરિની ઈ. સ. 1410ની રચના ગુરુપૂર્વક્રમમાં માનતુંગસૂરિ વિષે ઉલ્લેખ છે. તેમાં કહ્યું છે કે “ભક્તામરની કાવ્યસિદ્ધિએ શ્રી માનતુંગસૂરિને બહુ પ્રસિદ્ધિ અપાવી.”
15મી સદીમાં અંતભાગમાં નયચંદ્રસૂરિની રાજગચ્છ પટ્ટાવલીમાં માનતુંગને માળવાના માલેશ્વર ચાલુક્ય વયરસિંહદેવના અમાત્ય બતાવવામાં આવ્યા છે અને “ભક્તામર’ અને ‘ભયહર સ્તોત્ર'ના રચયિતા હતા એમ જણાવ્યું છે.
માલેશ્વર વયરસિંહ પ્રથમ ઈ. સ. 825માં અને બીજા ઈ. સ. 875માં થયા. તેઓ ચાલુક્ય વંશના નહીં પરંતુ પરમાર વંશના હતા. એ નિશ્ચિત રૂપે છે કે આ બંને કરતાં “ભક્તામર સ્તોત્ર પ્રાચીન રચના છે.
લગભગ ઈ. સ. 1580માં તપાગચ્છીય લઘુસોપાલિકા પટ્ટાવલીમાં માનતુંગસૂરિના સંબંધમાં આ પ્રકારનો ઉલ્લેખ પ્રાપ્ત થાય છે.
मानतुंगसूरिभक्तामर-भयहर-भत्तिब्भर-अमरस्तपादिकृत भक्तामरं च भयहरं च विद्यापनेन नम्रीकृतः क्षितिपतिर्भुजगाधिपश्च । मालवके तदा वृद्धभोजराजसभायांमानं प्राप्तं भक्तामरतः ।