Mahavir Jain Vidyalay Shatabdi Mahotsav Granth Part 01

SR No.: 012078
Original Sutra Author: N/A
Author: Kumarpal Desai
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
Publication Year: 2015
Total Pages: 240
Language: Gujarati
Classification: Smruti_Granth
File Size: 6 MB

Page 156

ગુજરાતનો સાંસ્કૃતિક સંદર્ભ અને પાંચ સૂરિરત્નો
129
આચાર્ય હેમચંદ્ર તરીકે ઓળખાવા લાગ્યા. એ વખતે પાટણમાં રાજા સિદ્ધરાજ જયસિંહનું શાસન હતું. એક વાર નગરયાત્રામાં આચાર્યશ્રીના શીઘ્રકવિત્વને સાંભળી રાજા સિદ્ધરાજ અત્યંત પ્રભાવિત થયા. પછી શ્રી અને સરસ્વતીનો એ સંગમ દિનપ્રતિદિન વધતો જ ચાલ્યો. આચાર્ય હેમચંદ્ર એમની તેજસ્વી વિદ્વત્વભાથી રાજાના મનમાં અનન્ય સ્થાન પ્રાપ્ત કરી લીધું. રાજા આચાર્યશ્રી પાસેથી વારંવાર માર્ગદર્શન મેળવતો હતો.
સિદ્ધરાજ જયસિંહ વિ. સં. ૧૧૯૩માં માલવરાજ યશોવર્માનો પરાજય કર્યો, પણ રાજાને તો સાંસ્કૃતિક ક્ષેત્રે પણ ગુજરાતને સમૃદ્ધ કરવું હતું. શ્રી મ. ચૂ. મોદી લખે છે એમ “રાજા સિદ્ધરાજને માળવાના સંસ્કારનાં, સાહિત્યનાં અને કલાનાં બધાં જ પ્રતીકો તેમજ સાધનોને ગુજરાતમાં વસાવવાં હતાં. ગુર્જર રાજ્યને સામ્રાજ્યની ભવ્યતા અને બૃહસ્પતિનો વિવેક આપવાં હતાં, પોતાનું ચક્રવર્તિત્વ સિદ્ધ કરવું હતું અને પાટણને માનવસમુદ્ર બનાવવું હતું. રાજાએ પોતાની અંતરની ઇચ્છા પ્રગટ કરી અને આચાર્ય હેમચંદ્રસૂરિએ સંસ્કૃત તેમજ પ્રાકૃત ભાષામાં પ્રવર્તિત બધાં જ શાસ્ત્રો અને સર્જનાત્મક સાહિત્યમાં પોતાનું અનન્ય પ્રદાન કર્યું. રાજાએ એમને માટે સમગ્ર દેશમાંથી પ્રસિદ્ધ ગ્રંથો મંગાવી આપ્યા. વિદ્વાનોને નિમંત્ર્યા. રાજાના પ્રેરક પ્રોત્સાહનથી આચાર્ય હેમચંદ્ર ત્રણ શાસ્ત્રીય ગ્રંથો - (૧) સિદ્ધહેમચંદ્ર શબ્દાનુશાસન (વ્યાકરણ) (૨) કાવ્યાનુશાસન (અલંકારશાસ્ત્ર) અને (૩) છંદોનુશાસન (છંદશાસ્ત્ર) ઉપરાંત દયાશ્રય” તથા “ત્રિષષ્ટિશલાકાપુરુષચરિત' નામનાં મહાકાવ્યોએ એમને અમર બનાવી દીધા. એમની સંસ્કૃત, પ્રાકૃત અને અપભ્રંશ એમ ત્રણે ભાષાઓમાં અબાધ ગતિ હતી. સોમપ્રભસૂરિએ એમના “શતાર્થ' કાવ્યમાં આચાર્ય હેમચંદ્રના અજોડ પ્રદાન સંદર્ભે લખ્યું છે, નવું વ્યાકરણ કમ્યું, નવું છંદશાસ્ત્ર રચ્યું, કયાશ્રય મહાકાવ્ય અને અલંકારશાસ્ત્રને વિસ્તાર્યા અને નવાં જ પ્રગટ કર્યા. શ્રી યોગશાસ્ત્રને પણ નવું રચ્યું. નવા તર્કશાસ્ત્રને જન્મ આપ્યો, જિનવરોનાં ચરિત્રોનો નવો ગ્રંથ રચ્યો. કઈ કઈ રીતે શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યે અજ્ઞાનને દૂર કર્યું નથી ?૧૦
આચાર્યશ્રીએ માત્ર સિદ્ધરાજ જયસિંહને જ નહીં પણ એના અનુગામી કુમારપાલને પણ એટલો બધો પ્રભાવિત કર્યો કે તેમના ઉપદેશે તે પરમાતુ થયો. જૈન ધર્મને રાજ્યાશ્રય પ્રાપ્ત થયો. કુમારપાલપ્રતિબોધ' નામના મુનિશ્રી જિનવિજયજી સંપાદિત ગ્રંથમાં આચાર્ય હેમચંદ્રસૂરિના અદ્ભુત વ્યક્તિત્વનો આપણને તાદશ પરિચય મળે છે. “શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યનું વ્યક્તિત્વ અદ્ભુત હતું. એમનો વર્ણ હમ જેવો તેજસ્વી હતો. તેમના મુખચંદ્રમાં ચંદ્રની શીતળતા વસી હતી. તેમનાં નેત્રો કમલસમાં રમણીય હતાં. તેમની દેહકાંતિ લોકોના લોચનમાં હર્ષના વિસ્તારને પલ્લવિત કરે એવી હતી. તેઓ બાલબ્રહ્મચારી હતા. તેમનું શુદ્ધ ચારિત્ર્ય લોકોને ચમત્કાર ઉપજાવે તેવું હતું. બાવીસ પ્રકારના પરિષહોને સહન કરી શકે તેવું અને તીવ્ર તપથી કસાયેલું તેમનું ખમીર હતું. તેમસૂરિનાં આ લોકોત્તર લક્ષણો જોઈ કોઈ પણ બુદ્ધિશાળી માનવીને આસ્થા બેસતી કે આપણે તીર્થકર કે ગણધરોને જોયા નથી છતાં પણ ખરેખર પુરાતન કાળમાં તેમનું વ્યક્તિત્વ સૌરભ ફેલાવતું હશે.” આ યુગમૂર્તિ હેમચંદ્રાચાર્ય ૨૫ ગ્રંથોનો અક્ષરદેહ જગતને આપી, ૮૪ વર્ષનું કૃતાર્થ જીવન જીવી કાળધર્મ પામ્યા.