Mahavir Jain Vidyalay Shatabdi Mahotsav Granth Part 01

SR No.: 012078
Original Sutra Author: N/A
Author: Kumarpal Desai
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
Publication Year: 2015
Total Pages: 240
Language: Gujarati
Classification: Smruti_Granth
File Size: 6 MB

Page 114

અધ્યાત્મયોગી અવધૂત શ્રી ચિદાનંદજીની વાણી
91
સ્વરોદય શાસ્ત્ર :
ભારતીય અધ્યાત્મવિદ્યાના ક્ષેત્રમાં સ્વરોદય શાસ્ત્રનું મહત્ત્વ યોગી સાધકો દ્વારા વારંવાર પોતાની રચનાઓના માધ્યમથી દર્શાવવામાં આવ્યું છે. હિંદુ ધર્મનું શિવ સ્વરોદય, આચાર્ય હેમચંદ્રનું યોગશાસ્ત્ર, કબીર સંપ્રદાયનું જ્ઞાન સ્વરોદય અને અધ્યાત્મયોગી જૈન કવિ ચિદાનંદજી દ્વારા રચિત
સ્વરોદય જ્ઞાન” જેવી રચનાઓનો તુલનાત્મક અભ્યાસ કરીએ તો ખ્યાલ આવે છે કે માનવશરીરની મુખ્ય ત્રણ નાડીઓ ઈડા, પિંગલા અને સુષુમ્મા; તથા પાંચ મુખ્ય વાયુ પ્રાણ, અપાન, સમાન, ઉદાન અને વ્યાન.. એનાં ચોક્કસ સ્થાનો અને કાર્યો; પાંચ તત્ત્વ : પૃથ્વી, પાણી, આકાશ, તેજ અને વાયુ; ત્રણ ગુણ સત્ત્વ, રજ અને તમ; પચીસ પ્રકૃતિ.. વગેરે બાબતોનું નિરૂપણ સંપૂર્ણ વૈજ્ઞાનિક ઢંગથી અતિ સૂક્ષ્મ ચર્ચા રૂપે આ યોગી કવિઓએ કર્યું છે. વેદાન્તમાં પણ “પંચીકરણ'નું આખું શાસ્ત્ર છે.
મનુષ્યનું શરીર ટકે છે પ્રાણથી, વાયુથી. આપણે શ્વાસ-ઉચ્છવાસની ક્રિયા કરીએ છીએ પણ જાણતા નથી કે અત્યારે કઈ નાડી ચાલે છે; કયા નસકોરામાંથી શ્વાસની આવન-જાવન ચાલુ છે; કયો સ્વર ચાલુ છે; એનાં રંગ, સ્વભાવ, પ્રકૃતિ કેવાં છે; અને એનો પ્રભાવ શરીર અને મન ઉપર કેવો પડે છે ?
ચિદાનંદજીએ ૪૫૩ કડીની રચના આપી છે “સ્વરોદયજ્ઞાન'. દોહા, છપ્પય છંદ, ચોપાઈ વગેરે છંદોમાં હિંદી ભાષામાં રચાયેલી આ કૃતિની શરૂઆત થાય છે :
નમો આદિ અરિહંત, દેવ દેવનપતિ રાયા; જાસ ચરણ અવલંબ, ગણાધિપ ગુણ નિજ પાયા. ધનુષ પંચશત માન, સપ્ત કર પરિમિત કાયા, વૃષભ આદિ અરુ અંત, મૃગાધિપ ચરણ સુહાયા, આદિ અંત યુત મધ્ય, જિન ચોવીશ ઈમ ધ્યાએ
ચિદાનંદ તસ ધ્યાનથી, અવિચલ લીલા પાઈએ.. ચોવીસ તીર્થકરોનાં ચરણોમાં વંદના કરીને પછી વાણીની દેવી સરસ્વતીનું સ્મરણ કરીને “ગુરુ કિરપા કરી કહત હું, શુચિ સ્વરોદય જ્ઞાન' એવી ભૂમિકા બાંધીને સીધા શરીરની પ્રધાન ચોવીશ નાડીઓ, એમાં મુખ્ય એવી ત્રણ ઇંગલા, પિંગલા, સુષુમ્મા - જેને સૂર્ય, ચંદ્ર કે મધ્યમાં સૂક્ષ્મ એવાં અપર નામો અપાયાં છે એની પૂરી ઓળખાણ આપે છે. જ્યારે ડાબા નસકોરામાં શ્વાસ ચાલતો હોય ત્યારે ચન્દ્ર નાડી અને જમણો શ્વાસ ચાલતો હોય ત્યારે સૂર્ય નાડી ચાલે છે એમ કહેવાય. જ્યારે બંને નસકોરામાં સમાન રૂપે શ્વાસ ચાલે ત્યારે સુષુણ્ણા નાડી જાગ્રત થઈ એમ કહેવાય. દરેક સ્વર અઢી ઘડી ચાલે પછી બદલી જાય. એક સૂર્યોદયથી સૂર્યોદય વચ્ચેના ૨૪ કલાકના સમયમાં મનુષ્ય એકવીશ હજાર છસો વખત શ્વાસ-ઉચ્છવાસની ક્રિયા કરે છે. - જ્યારે ડાબી ચન્દ્ર નાડી ચાલતી હોય ત્યારે લક્ષ્ય સૌમ્ય કાર્યો કરવા જોઈએ અને સૂર્ય નાડી ચાલતી હોય ત્યારે ચલિત કે ક્રૂર કાર્યો કરીએ તો તે તુરત જ સિદ્ધ થાય. સુષુમ્મા કે મધ્યમા નાડી