________________
ર૩૦
ચતુર્થ પ્રકાશ
કાયોત્સર્ગાસન, प्रालंबितभुजद्वन्द्वमूर्ध्वस्थस्यासितस्य वा । स्थानं कायानपेक्षं यत् कायोत्सर्ग:सकीर्तितः॥१३॥ બને ભુજાઓને નીચી લટકતી રાખી, ઉભાં અથવા બેઠાં કાયાની અપેક્ષા રાખ્યા વગર રહેવું તેને કાત્સર્ગ આસન કહે છે. ૧૩૩.
આ આસન તે એક દિમાત્ર બતાવ્યાં છે પણ બીજા અનેક આસનો છે છતાં –
जायते येन येनेह विहितेन स्थिरं मनः । तत्तदेव विधातव्यमासनं ध्यानसाधनम् ॥ १३४ ॥
જે જે આસન કરવે કરી મન સ્થિર થાય, ધ્યાનના સાધનભૂત તે તે આસનેજ કરવાં. અહી અમુક આસન જ કરવું જોઈએ તે કાંઈ આગ્રહ નથી. સુખપૂર્વક લાંબા કાળ ચિત્ત સમાધિમાં બેસી શકાય તે આસન કરવા લાયક છે. આ સર્વ આસનમાંથી તેવું પિતાને યોગ્ય કોઈ પણ આસન કરવું. ૧૩૪.
सुखासनसमासीनः सुश्लिष्टाधरपल्लवः । नासाग्रन्यस्तदृग्दो देतैर्दैतानसंस्पृशन् ॥ १३५॥ प्रसन्नवदनः पूर्वाभिमुखो वाप्युदङ्मुखः । अप्रमत्तः सुसंस्थानोध्याताध्यानोद्यतोभवेत् ॥१३६॥ લાંબા વખત સુધી સુખે બેસી શકાય તેવા આસને બેસી પવન બહાર ન જાય તેવી રીતે મજબુતાઈથી બને હોઠે બંધ કરી નાસિકાના અગ્ર ભાગ ઉપર અને દષ્ટિ સ્થાપન કરી, ઉપરના દાતાની સાથે નિચેના દાંતેને સ્પર્શ ન થાય તેવી રીતે દાંતેને રાખી, દાંતની સાથે દાંત લાગવાથી મન સ્થિર થતું નથી) રજો, તમેગુણરહિત કુટીના વિક્ષેપ વિનાનું પ્રસન્ન મુખ કરી, પૂર્વ સન્મુખ ચા ઉત્તર સન્મુખ બેસી (અથવા જીનેશ્વરની પ્રતિમા સન્મુખ બેસી) અપ્રમત્ત અને શરીરને સરલ (સિદધુ) ચા મેરૂદંડને અક્કડ રાખી ખાતાએ ધ્યાન કરવા માટે ઉદ્યમવાનું થયું. ૧૩૫–૧૩૬. इति आचार्य श्री हेमचंद्रविरचिते योगशाने मुनिश्री केशर
विजयजीगणिकृत वालावयाधे चतुर्थ प्रकाशः
