________________
૫૪
પ્રથમ પ્રકાશ
મેક્ષનું કારણ છે, એમ પણ સમજી શકાય છે. આ પ્રમાણે જુદા જુદા અભિપ્રાયે જે મારા સમજવામાં આવ્યા તે જણાવ્યા છે. વિશેષ ખુલાસે જ્ઞાની પુરૂષ જાણે. ગમે તેમ છે પણ આ પાંચ મહાત્રતા મેક્ષનું કારણ છે, તે તે નિર્વિવાદ છે કેમકે આ મહાવ્રતના આદરભાવથી સંસારને અને કર્મ આવવાનો માટે ભાગ શેકાઈ જાય છે, આત્માને શાન્તિ અનુભવાય છે અને ઉત્તરોત્તર આગળ વધી શકાય છે, એ તે નિર્વિવાદ છે. આ પાંચ મહાવ્રતની પચીશ ભાવનાઓ છે. અહિં ભાવનાનો અર્થ એવો થાય છે કે મહાવ્રતાને સારી રીતે કઢતાપૂર્વક પાળવામાં સહાયક ક્રિયાઓ. આનું સ્વરૂપ અનુક્રમે આગળ કહેવામાં આવશે. પ્રથમ તે પાંચ યમનું સ્વરૂપ કહેવામાં આવે છે.
અહિંસારૂપ પહેલા મહાવ્રતનું સ્વરૂપ કહે છે. न यत्पमादयोगेन, जीवितव्यपरोपणम् ॥ त्रसानां स्थावराणां च, तदहिंसावतं मतम् ॥२०॥
પ્રમાદના કારણથી, ત્રસજીનું અને સ્થાવર ઓનું જીવિતવ્ય નાશ ન કરવું તે અહિંસાવ્રત માનેલું છે.
વિવેચન –ત્રસજીવો અને સ્થાવર જીવે એઓનું વર્ણન ચા ઓળખાણ (સમજુતી) આગળ અપાઈ ગયેલ છે. તે જીને પ્રમાદથી પણ નાશ ન કરે, એ વાક્યથી સ્પષ્ટ સમજાઈ શકાય છે કે પ્રમાદથી નાશ ન કરો. ત્યારે જાણુંને તો નાશ નજ કરો અહિ એ શંકા થઈ શકે તેમ છે કે જીવ તે નિત્ય અને અમર છે. એક શરીર મૂકી શરીર તરમાં જાય છે, અને તેથી જીવનો નાશ થતો નથી, પણ શરીરને નાશ થાય છે. તે ત્રણ અને સ્થાવર જીવેનો નાશ ન કરવો, એમ કહેવાનો હેતુ શું છે? તેનું સમાધાન એમ થઈ શકે છે કે આ દેહધારીજીને દેશ પ્રાણ હોય છે.
સ્પર્શ ઇન્દ્રિય–શરીર, રસઇઢિય-જીહુવા, ધ્રાણેદ્રિય–નાકચસુદ્રિય –આંખ, શ્રોત્રઈદ્રિય–કાન, મનબળ-મનશક્તિ, વચનબળ
