________________
શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર-આત્મકથા દેહત્યાગ કરીશ પણ અસમાધિથી નહી પ્રવ એવી અત્યાર સુધીની પ્રતિજ્ઞા કાયમ ચાલી આવી છે [ ૮૩ ]
[ વિ સં. ૧૯૪૫ ] તત્ત્વજ્ઞાનની ઊડી ગુફાનું દર્શન કરવા જઈએ તે, ત્યાં નેપથ્થ- વેરાન માથી એવો ધ્વનિ જ નીકળશે કે, તમે કોણ છો? ક્યાથી આવ્યા એ છે? કેમ આવ્યા છે તમારી સમીપ આ સઘળું શું છે? તમારી તમને પ્રતીતિ છે? તમે વિનાશી, અવિનાશી વા કોઈ નિરાશ છે ? એવા અનેક પ્રશ્નો હદયમાં તે ધ્વનિથી પ્રવેશ કરશે, અને એ પ્રશ્નોથી જયા આત્મા ઘેરાયો ત્યા પછી બીજા વિચારોને બહુ જ થે અવકાશ રહેશે, યદિ એ વિચારથી જ છેવટે સિદ્ધિ છે, એ જ વિચારોના વિવેકથી જે અવ્યાબાધ સુખની ઇચ્છા છે, તેની પ્રાપ્તિ થાય છે, એ જ વિચારોના મનનથી અનતકાળનું મૂઝન ટળવાનું છે, તથાપિ તે સર્વને માટે નથી વાસ્તવિક દૃષ્ટિથી જોતા તેને છેવટ સુધી પામનારા પાત્રોની ન્યૂનતા બહુ છે, કાળ ફરી ગયો છે, એ વસ્તુનો અધીરાઈ અથવા અશૌચતાથી અત લેવા જતા ઝેર નીકળે છે; અને ભાગ્યહીન અપાત્ર બને લોકથી ભ્રષ્ટ થાય છે, એટલા માટે અમુક સતોને અપવાદરૂપ માની બાકીનાઓને તે ક્રમમાં આવવા, તે ગુફાનું દર્શન કરવા ઘણા વખત સુધી અભ્યાસની જરૂર છે, કદાપિ તે ગુફાદર્શનની તેની ઇચ્છા ન હેય તે પણ પિતાના આ ભવના સુખને અર્થે પણ જમ્યા તથા મૂઆની વચ્ચેનો ભાગ કઈ રીતે ગાળવા માટે પણ એ અભ્યાસની ખચીત જરૂર છે એ કથન અનુભવગમ્ય છે, ઘણાને તે અનુભવમાં આવ્યુ છે ઘણા આર્ય પુરુષ તે માટે વિચાર કરી ગયા છે, તેઓએ તે પર અધિકાધિક મનન કર્યું છે
આપણે થોડી વાર તત્ત્વજ્ઞાનની ગુફાની વિસ્મરણા કરી, આર્યોએ બોધેલા અનેક કમપર આવવા માટે પરાયણ છીએ, તે સમયમાં જણાવી જવું યોગ્ય જ છે કે, પૂલાદકર જેને માન્ય
