________________
५०२
आचाराङ्गमत्रे टीकासोऽहं-भगवद्वचनेन ज्ञाताप्कायस्वरूपः, ब्रवीमि यथा भगवतः सकाशान्मया श्रुतं तथा कथयामीत्यर्थः । लोकम् अपकायलोकं, नैव स्वयम् अभ्याख्यात्= आपो जीवा न सन्ती'-त्येवं नापलपेदित्यर्थः । अभ्याख्यानं नामासदभियोगः, यथा कश्चिदचौरमुद्दिश्य वदति-चोरोऽयमिति। अत्र तु-'घृततैलादिवज्जीवानामुपकरणमात्रं जलं, न तु तद् जीवो भवितुमर्हति, जीवोपकरणत्वात् ' एतत्कथनमेवासदभियोगः, यतो हि तुरगादीनां जीवानामपि जीवोपकरणत्वेन दृष्टत्वादुक्तरीत्या जलस्य जीवत्वं नापलपितुं शक्यते ।
नन्यजीवानामपां जीवत्वारोपणमेवाभ्याख्यानं कुतो न भवति ? मैवम् ,
टीकार्थ-भगवान् के वचनों के अनुसार अपकाय का स्वरूप जानने वाला मैं कहता हूँ, अर्थात् मैंने भगवान् के समीप जैसा जाना है वैसा ही कहता हूँ-स्वयं अप्कायरूप लोक का अपलाप न करे अर्थात् ऐसा न कहे कि-'जल जीव नहीं है। ___असत् आरोप को अभ्याख्यान कहते है, जैसे अचौर को चौर कहना । यहाँ " घी तेल आदि के समान जल, जीवों का उपकरणमात्र ही हो सकता है, वह स्वयं जीव नहीं है, क्योंकि जीव का उपकरण है" । इस प्रकार का कथन ही असत्-अभियोग है । क्यों कि घोडा वगैरह जीव भी जीवोपकरण के रूप में देखे जाते है, अतः जल के जीवपन का अपलाव नहीं किया जा सकता।
शंका--अजीव जल में जीवत्व का आरोप करना ही अभ्याख्यान क्यों न समझा जाय ?
ટીકાઈ–ભગવાનનાં વચને પ્રમાણે અપ્લાયનું સ્વરૂપ જાણવાવાળે હું કહું છું, અર્થાત્ મેં ભગવાનની પાસેથી જેવું સાંભળ્યું છે તેવું જ કહું છું—પોતે અપકાય રૂપ લેકને અપલાપ કરે નહિ, અર્થાત એવું કહે નહિ કે – જલ જીવ નથી. અસત આપને અભ્યાખ્યાન કહે છે, જેમકે અચીરને ચોર કહે. અહિં “ઘી તેલ આદિ પ્રમાણે જલ એ જેનું ઉપકરણમાત્રજ હેઈ શકે છે, તે સ્વયં જીવ નથી, કારણ 3-" पनु ५४२९४ छे, २॥ प्रार्नु ४०४-मसत् (भिथ्या) मलिया छ, કારણકે ઘડા વગેરે જીવ પણ જીપકરણના રૂપમાં જોવામાં આવે છે. તેથી જલનું જીવપણું અ૫લાપ કરી શકાય નહિ.
શંકા–અજીવ પાણીમાં જીવપણાને આરેપ કર તેજ અભ્યાખ્યાન શા માટે નહિ સમજવું ?
