________________
आचारचिन्तामणि- टीका अभ्य. १ उ. १ सू. ५. आत्मवादिप्र०
२४१
यद्वा-आत्मा नित्यः स्वकारणविभागाभावाद् आकाशवत् । आकाशस्य कारणाभावादेव कारणविभागो नास्ति । न नित्यः, स्वकारणविभागाभाववान्, यथा पटः । दृश्यते हि पटस्तन्तूनां विभागो भवतीति ।
यस्तु
स न
किञ्च - आत्मा नित्यः कारणविनाशाभावाद् आकाशवदेव । कारणाभावादेव हि कारणस्य विनाशाभावः, यथा गगनमेव । यो न नित्यः, स न कारणविनाशाभाववान् अर्थात् कारणविनाशवानेव यथा पटः । दृश्यते हि पटकारणीभूतस्य तन्तोर्विनाशो भवतीति । अयं चात्मा स्वकारणाभावेन कारण - विनाशाभाववान्, तस्मान्नित्य इति । नित्यत्वादयममूर्तः, अमूर्तत्वाच्च शरीराद् भिन्न इति निश्चीयते ।
अथवा — आत्मा नित्य है, क्यो कि उस के कारणों का विभाग नहीं है, जैसे आकाश । आकाश के कारणो का अभाव है, इसी कारण उसके कारणो का विभाग भी नहीं है । जो नित्य नहीं है, वह अपने कारणो के विभाग का अभाव वाला भी नहीं होता जैसे-पट । पट से तन्तुओं का विभाग होता दिखाई देता है ।
और भी - आत्मा नित्य है, क्यों कि उसके कारणों के विनाश का जैसे - आकाश । कारणों का अभाव होने से ही कारणों के विनाश का जैसे आकाश । जो नित्य नहीं होता वह कारण - विनाशभाव पट, देखा जाता है कि-पट के कारणभूत तन्तुओ का के जनक कारणो का अभाव है अतः वह कारणों के अर्थात् आत्मा के कारण ही नहीं है
अभाव है,
अभाव है।
वाला भी नहीं होता, जैसे
नाश हो जाता है । आत्मा. विनाशका अभाव वाला है, तो उसके कारणों का अभाव क्या होगा ?
અથવા—આત્મા નિત્ય છે, કેમકે તેના કારણેાના વિભાગ નથી, જેમ આકાશ. આકાશને કારણેાના અભાવ છે તેથી જ તેના કારણેાના વિભાગ પણુ નથી. જે નિત્ય નથી તે પોતાના કારણેાના વિભાગના અભાવવાળા પણ નહિ થાય, જેમ પટ, પટથી તંતુઓના વિભાગ થતા જોવામાં આવે છે.
ફ્રી પણુ–આત્મા નિત્ય છે. કારણ કે તેના કારણેાના વિનાશના અભાવ છે, જેમ આકાશ. કારાના અભાવ હેવાથી જ કારણેાના વિનાશના અભાવ છે. જેમ આકાશ જે નિત્ય નથી તે કારણવિનાશભાવવાળુ પણ નથી, જેમ પટ. જોવામાં આવે છે કે—પટના કારણભૂત તંતુઓને નાશ થાય છે. પણુ આત્માના જનક કારણાના અભાવ છે, તેથી તે કારણેાના વિનાશના અભાવવાળા છે, અર્થાત આત્માને
प्र. आ.-३१
