________________
૨૭
વિચારહીનને વૈરાગ્ય ક્ષણિક છે. વિચારવાનને વૈરાગ્ય સ્થિર છે.
વૈરાગ્ય વિવેકજન્ય છે અને વિવેક બેધસ્વરૂપ છે. બને અને વૈરાગ્યને કાર્ય-કારણભાવને સંબંધ છે. સંસારમાં બનતાં બનાવે ક્ષણે ક્ષણે બેધ આપનારાં છે અને વૈરાગ્યભાવને વિકસાવનારાં છે. એની પુષ્ટિ ભક્તિથી થાય છે
ભગવાન અને ભગવાનની ભકિત :
જ્ઞાની હોય કે અજ્ઞાની, દુઃખ કેઈને છેડતું નથી. જ્ઞાનીઓ સુખદુઃખને જાણી શકે પણ તેમાં અંશ માત્ર ફેરફાર કરવાની તાકાત ભગવાનની પણ નથી. કેમકે કર્મને નિયમ અટલ છે. તેના ઉપર સત્તા કેવળ ધર્મના નિયમની ચાલે છે.
ધર્મને નિયમ જીવમત્રી અને પ્રભુભક્તિને આધીન છે. તેથી જે કાર્ય ભગવાનથી ન થાય, તે ભગવાનની ભક્તિથી થઈ શકે છે.
ભગવાનની ભક્તિથી જે કાર્ય થયું તેને ભગવાનથી જ થયું એમ માનવું એ વ્યવહાર નયને સિદ્ધાંત છે. એ દૃષ્ટિએ કર્મના નિયમ ઉપર ભગવાનનું પ્રભુત્વ છે એમ કહી શકાય.
ભગવાનની આજ્ઞાનું પાલનથી કર્મને ક્ષય કરી શકાય છે. તેથી કર્મક્ષયમાં પ્રબળ હેતુ ભગવાનની આજ્ઞા છે. તે
