________________
૩૩૯
જ્ઞાનની વિશિષ્ટતા મુક્તિના ધ્યેયને નથી પહેચાતું. એક માનવી છે, તેને કવિતાના ઉત્તુંગ શિખરે પહોચવું છે. તે સંસારની સપાટી પર ઊભો છે ત્યાંથી ગમે તેટલી ઝડપે ચાલ ચાલ કરે તે પણ ધાર્યા સ્થળે ન જ પહોંચી શકે, કારણ કે તેને તે સ્થળે પહોંચવાના માર્ગનું જ્ઞાન નથી. એટલે માનવી માત્ર પોતાના યાનુસાર જ્ઞન સંપાદન કરવું જોઈએ અને તેની સાથે પાય ધીમે ધીમે ધ્યેયની દિશામાં પગલાં ભરવાં જોઈએ કે જેથી તે સફળ થઈ શકે. ડાક દિવસ પહેલાં અને એક માનવી સળેલું, એનામાં સાહિત્યકારનાં દર્શન કર્યા. પ્રશ્ન કરતાં ખાત્રી થઈ કે જૂના-નવા સાહિત્યને તે અદકે અભ્યાસી હતો. મેં તે ભાઈને પૂછયું, તમે શા માટે કાંઈ લખતા નથી? તેમણે કહ્યું, -લખીને શું કરું ? જાણું છું એટલું ડું છે. મેં કહ્યું, “ભાઈ, ગમે -તે વિષયનો ગમે તેવો અભ્યાસી જે પિતાની જ્ઞાન–પો વડે કાર્ય– ગગને ઉડ્ડયન નહિ આદરે તો જગતથી વિમુખ તે, પોતાની જાતથી પણ વિમુખ રહી, મળેલા જ્ઞાનને નિષ્ક્રિયતાના અરણ્યમાં ભેળવી દેશે, આ રીતે જનમત જ્ઞાન અને ક્રિયામાં જુદી જુદી મોક્ષ દેવાની શક્તિ હોય તે સ્વીકાર કરતા નથી, અથવા તો કેટલીક વ્યક્તિમાં જ્ઞાને સુખ્ય હેય અને ક્રિયા ગૌણ હોય અને કેટલીક વ્યક્તિઓમાં ક્રિયા મુખ્ય હોય અને જ્ઞાન ગૌણ હોય તો પણ મોક્ષ શાય એવું પણ
સ્વીકારતો નથી. અને આ જ કારણથી ભગવાન શ્રી મહાવીરે તત્ત્વ-જ્ઞાનને પ્રચાર કરતાં 3 સુય સેય, ૨ ૮ સેર, ૩ સેર્ય. ૪ લીસ્ટ સુર્ય સર્ચ આ ચારે પ્રકારનો નિષેધ કર્યો. અર્થાત એલું જ્ઞાન એ પણ શ્રેષ્ઠ નહિ, એકલી ક્રિયા એ પણ શ્રેષ્ઠ નહિ. શ્રત ગૌણ અને શીલ મુખ્ય એ માગ પણ શ્રેષ્ઠ નહિ, તેમજ શીલ ગૌણ અને મૃત શ્રેષ્ઠ એ માર્ગ પણ શ્રેષ્ઠ નહિ, એટલે ચારમાંથી એક પણું પ્રકાર એક્ષને સાધના નથી.
શ્રત અને શીલના પ્રકાર–ઉપર પ્રમાણેના પ્રકારે ,
