________________
૩૧૨
વિશ્વોદ્ધારક શ્રી મહાવીર
રહે છે કે આફતના સમયે અન્ય નાના સ્તૂપાને જેમને તેમ રહેવા દઇ મુખ્ય સ્તૂપમાં જળવાયેલા ભગવાન મહાવીરના અવશેષને અન્ય રચ ( વતૅમાન પાવાપુરીમાં ?) ખશેડી દેવામાં આવ્યા હશે. અને બીજાં એ છે કે વિદિશાની પ્રજા અાજે એ રસ્તૂપની પુજા નથી કરતી, છતાં તેણે વ’પર પરાથી એટલા ઇતિહાસ તેા જાળવી જ રાખ્યા છે કે પ્રાચીન સમયમાં આ સ્થળ જૈન તીર્થાં હતું અને જન સમ્રાટ ચંદ્રપ્ત મૌર્ય છે. સર્વે ૩૬૪માં મુખ્ય સ્તૂપ બનાવરાવ્યે હતા. આ પરથી એમ કલ્પી શકાય કે જ્યાં લગી આ તા ભગવાન મહાવીરના અવશેષાથી પ્રતિષ્ઠિત હતું ત્યાં લગી વિદિશાના અને ભારતભરના જને! તેની પૂજા કરતા હતા પણ જ્યારે તે તી તે ખાલી કરીને અવશેષાની અન્ય સ્થળે સ્થાપના કરવામાં આવી ત્યારે તીર્થં ભ્રષ્ટ થયેલ માની પૂજનને વિધિસર અટકાવી દેવામાં આવ્યું. અને સાંચી એ રીતે જૈન તીર્થ તરીકે અટકી જતાં વૈાિએ અને ઔહોએ ત્યાં પેાતાનાં ચિન્હ ઉમેરવા માંડયાં,
• આ વિષયમાં એક નિષ્ણુય આપવાનું કામ મુશ્કેલ છે અને તે એ મેં ઉપર વધ્યુંબ્યા પ્રમાણેનું તી પરિવર્તન છે. સ. પૂર્વે પહેલી સદીમાં શુગયુગમાં થયું હશે કે તેરમી—ચૌદમી સદીમાં મુસ્લિમ આક્રમણુનાં પ્રસ ગે ? શુંગાએ શ્રમણુ સંસ્કૃતિ પર અત્યાચારો તા અનેક ગુજારેલા પણુ તેમના સમયમાં કદાચ તીય પરિવર્તન ન પણ થયું હેાય તેમ માનવાને મુખ્ય કારણ એ છે કૅ, સાંચીમાં સાતમી– આઠમી સદી લગીના પણ જન લેખા-અવશેષ આદિ મળી આવે છે, જે તે સમયે પણ તે તીય' જૈનતીર્થ તરીકે જાહેોજલાલી ભાગવતુ હેવાનાં પ્રમાણુ તરીકે ગણી શકાય. શ્રી જિનપ્રભસૂરિ પણ ભગવાન મહાવીર સ્વામીની મધ્યમા-અપાપામાં ભળ્યે રમણીય રસ્તૂપ હેવાનુ વર્ષોંન કરે છે. એટલે એમ માનવાને કારણ રહે છે કે શું ગયુગમાં સાંચીના જેનતીયને કેટલીક મુશ્કેલી નહી દેશે એ મુશ્કેલીઓના
'
'
