Page Text
________________
धर्माभ्युदय महाकाव्य अने महामात्य वस्तुपाल-तेजपाल
ले०-- श्रीयुत कनैयालाल भा० दवे
अन्नदानैः पयःपानधर्मस्थानैश्च भूतलम्। . . यशसा वस्तुपालेन रुद्धमाकाशमण्डलम् ॥१॥
उपदेशतरङ्गिणी इतिहास शब्दनो वाच्यार्थ प्राचीन इतिवृत्त एवो थाय छे. परंतु व्यापक दृष्टिये तपासतां ते शब्दना - भिन्न भिन्न पर्यायो मालुम पडे छे. तेमां एकलां चरित्रो ज गुंथवामां आवे छे एवी दृढ भावना आजे जनसमाजमा प्रचलित छे पण तेना करतां इतिहास वीजी केटलीये विशिष्ट बाबतो जेवी के धर्म, न्याय, दान, औदार्य, राजधर्म, सच्चरित्र, शील, तप, विवेक, दाक्षिण्य वगेरे लोकोचर धर्मोनुं शिक्षण. आपे छे. जे इतिहास जनसमाजने कर्तव्यना पाठ न शीखवे तेने साचो इतिहास कही शकाय नहि. तेवा निःसत्त्व इतिवृत्तोनी गणना इतिहासग्रन्थोमां करवाथी उलटुं इतिहासमुं गौरव घटे छे. गुजरातनो मध्यकालीन इतिहास पहेल पाडेला काच जेवो छे. तेना दरेक पासानुं निरीक्षण करतां तेमां जुदा जुदा रंगो भासे छे. सादा शब्दोमां कहीये तो ते एक ज्ञानकोष छे. इतिहासना केटलांक विशिष्ट लक्षणो तेमा जोवामां आवे छे. राजा अने प्रजाना गौरवान्वित संस्मरणोथी ते सभर छे. तेमाथी एक नरशार्दूलना चरित्रनी यशगाथार्नु वर्णन करवानो अही प्रयत्न करवामां आव्यो छे. • ते चरित्रनायक कोण ? जेणे समस्त गुजरातने देवालयमंडित करी हती. पोतानुं समस्त जीवन जे महानुभावे लोककल्याण माटे ज नियोज्युं हतुं. ए दानेश्वरीमां कर्ण अने बलिना अवताररूप हतो. . ज्ञातिए वैश्य होवा छतां युद्धकलामां ते समरकेसरी गणातो. राजखटपटमां चाणक्य समान मुत्सद्दी होवा छतां विद्वत्तामा तेणे महाकविनी उपाधि मेळवी हती. ते हतो प्राग्वाटकुलभूषण धर्मधुरंधर सचिवेन्द्र . वस्तुपाल-जेणे एकला जैन धर्मनां ज नहि पण शैव, वैष्णव, शाक्त अने मुस्लीम धर्मोनां पण छूटा हाथे धर्मकार्यो कर्या हता. तेनुं चरित्र एक ज्ञानसंहिता जेवु छ जेनुं अनुशीलन अने श्रवण, श्रोता, वक्ता उभयतुं कल्याण साधे छे. एटलं ज नहि पण मानवजन्मना साफल्य साधन करवानी प्रेरणा करी 'साचो राह सूचवे छे. तेना साराय जीवनमा धर्म, दान, शील, तप, विवेक, सच्चरित्र, विनय वगेरे उत्तम गुणोनी सुवास प्रसरी रही छे. आवा लोकोत्तर गुणोने लई तेओ जैन अने जैनेतर समाजमां वधु सन्माननीय बन्या हता. तेमणे राजा अने प्रजानी अनन्य प्रीति मेळवी पोतानुं जीवन धन्य कर्य छे एटलुंज नहि पण तेमनां प्रातःस्मरणीय नामोए आजे जनसमाजमां अमरता प्राप्त करी छे. ६१. वस्तुपालविषयक ऐतिहासिक साहित्य
आ महानुभावनुं चरित्र अने तेना सुकृत कार्यों निरूपित करता केटलाय अन्थो आजे उपलब्ध थाय छे. तेमां घणाखरा संस्कृतमा अने बाकीना बीजा गूर्जर भाषामां रचाया छे. आ चरित्रप्रन्यो पैकी केटलाक तेमनी हयातीमां ज रचाया छे जे तेमना आश्रित कविवरो द्वारा तेमणे करेला सत्कार्योनी प्रशंसा करवा लखाया हता एम जणाय छे.
| SR No. | 010638 |
| Book Title | Dharmabhyudaya Mahakavya |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chaturvijay, Punyavijay |
| Publisher | Bharatiya Vidya Bhavan |
| Publication Year | 1949 |
| Total Pages | 284 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 13 MB |