________________
-
-
-
तस्वार्थ 'चतुविधाऽऽहारपरित्यागेन शरीररय सेवा शुश्रूषादि क्रियावर्जनेन च वृक्षवनिचलतयाऽवस्थानरूपं पादपोपगमनं नाम प्रथमं यावत्कथिक मनधन तप उच्यते । भक्त प्रत्याख्यानञ्च अशनपानखादिमस्वादिमरूपस्य चतुर्विधस्याऽऽहारस्य त्रिविधस्य वा पानवर्जितस्याऽऽहारस्य प्रत्याख्यानवर्जनरूपं भक्त प्रत्याख्यान नाम द्वितीयं यावत्कथिकम् अनशनतए: उच्यते। तत्र-प्रथम तावत् पादपोषगमन नाम याचकथिक तपः शरीरचकनादिक्रियारहितं भवति द्वितीयन्तु-भक्तमत्याख्यान नाम यावत्यथिकं तपः शरीरचलनादि क्रिया सहितं भवतीति भावः, चकारेण-ङ्गितमरणमपि गम्यते । क्वचित्तु-यावक थिक तपस्त्रिविधं भवत्तीयुक्तम्, तत्र-'इङ्गितं नाम-श्रुतविहित क्रियाविशेषस्त शन है। इस अनशनतप में चारों प्रकार का आहार त्याग कर और शरीर की सेवा-शुश्रूषा आदि क्रियाओं को वर्जित करके वृक्ष की भांति निश्चल रूप से अवस्थित होकर रहा जाता है। इसी कारण इसे पादपोपगमन कहते हैं।
अशन, पान, खादिम और स्वादिम, इन चारों प्रकार के आहार का या पान के सिवाय तीन प्रकार के आहार का त्याग करना भक्तप्रत्याख्यान नामक दूसरा यावस्कधिक अनशन तप कहलाना है।
इनमें पादपोपगमन नामक प्रथम यावत्कथिक अनशन तप में शरीर को हीलाने-डुलाने का भी त्याग किया जाता है, किन्तु दूसरे भक्तप्रत्याख्यान तप में शरीर के हलन-चलन का त्याग नहीं होता। । सूत्र में प्रयुक्त 'च' शब्द से इंगितमरण का ग्रहण किया जाता થઈને નિશ્ચલ રૂપમાં સ્થિત થવું પાદપપગમન અનશન છે. આ અનશન તપમાં ચાર પ્રકારને આહાર ત્યાગીને અને શરીરની સેવા-શુશ્રષા આદિ ક્રિયાઓને પરિહાર કરીને વૃક્ષની માફક નિશ્ચલપણે અવસ્થિત થઈને રહે છે. આથી જ આને પાદપિપગમન કહે છે. , અશન, પાન. ખાદ્ય અને સ્વાદ એ ચારે પ્રકારના આહારને અથવા પાન સિવાય ત્રણ પ્રકારના આહારનો ત્યાગ કર ભકત પ્રત્યાખ્યાન નામક બીજું યાવસ્કથિક અનશન તય કહેવાય છે.
આમાં પાદપેપગમન નામક પ્રથમ યાવત્રુથિક અનશન તપમાં શરીર ના હલન-ચલનને પણ ત્યાગ કરવામાં આવે છે પરંતુ બીજા ભકતપ્રત્યાખ્યાન તમાં શરીરના હલન ચલનને ત્યાગ થતું નથી. સૂત્રમાં પ્રયુક્ત “ચ” શબ્દથી ઇંગિત મરણનું ગ્રહણ કરવામાં આવે છે, કારણ
