________________
तस्वास भवतः, किन्तु-प्रथम तावत्-पृथक्त्ववितकरूपं शुक्लध्यान सविचारम् अर्थादि संक्रान्तियुक्तं भवति द्रव्यमालस्य जायमान भपि द्रव्यं विहाय पर्यायमुपैति, पर्यायं वा त्यक्त्वा द्रव्यमाश्रय ते इत्येवं संक्रान्तियुक्तं भवति । द्वितीयं पुनरेकत्व वितरूपं शुक्लध्यान यमालम्ब्योपजायो तं परित्यज्य नाऽन्यत्र संक्रामति । अतएव-यत् अविचारं भवति, तस्याऽर्थव्यञ्जनयोगसंक्रान्तिरहितत्वात् ।।७८॥
भूलम्--वितो-लुए, विशारे-अस्थवंजगजोग संकंती।७९। छाया-वितर्क:-श्रुनुस्, विचारोऽर्थव्यञ्जनयोगसंक्रान्तिः ॥७९॥
तत्त्वार्थदीपिका- पूर्वसूत्रे-प्रथषद्वयस्य शुक्लध्यानस्य सवितर्कत्वम्, सहोते हैं । किन्तु प्रथम शुलध्यान विचार अर्थात् अर्थ आदि के संक्रमण से युक्त होता है । वह द्रव्य के आलम्बन से उत्पन्न होकर द्रव्य को छोड कर पर्याय का चिन्तन करने लगता है। कभी पर्याय को स्थान कर द्रव्य का चिन्तन करने लगता है। इस प्रकार का संक्रमण उसमें होता रहता है। मगर दूसरा एकत्वधितर्क ध्यान जिस विषय का आलम्बन लेकर उत्पन्न होता है, उस्ले त्याग कर अन्य विषय का चिन्तन नहीं करता। इस कारण वह अविचार कहलाता है। वह अर्थ व्यंजन और योग के संक्रमण से रहित होता है ॥७॥
'चितक्के-लुए विचारे इत्यादि खन्नः ७३
सूत्रार्थ-वितर्क का अर्थ श्रुत है। अर्थ, व्यंजन और योग का उलट-फेर विचार कहलाता है ॥७॥
तत्वार्थदीपिका-पूर्व सूत्र में प्रारंभ के दो शुक्लघ्यानों को શુથી યુકત હોય છે તે દ્રવ્યના આલમ્બનથી ઉત્પન્ન થઈને, દ્રવ્યને છેડી દઈને, પર્યાયનું ચિંતન કરવા લાગે છે કયારેક પર્યાયને ત્યાગ કરીને દ્રવ્યનું ચિંતન કરવા લાગે છે. આ જાતનું સંક્રમણ તેનામાં થતું રહે છે પરંતુ બીજું એકત્વવિતર્ક ધ્યાન જે વિષયનું આલમ્બન લઈને ઉત્પન્ન થાય છે તેનો ત્યાગ કરીને અન્ય વિષયનું ચિન્તન કરતું નથી આથી તે અવિચાર કહેવાય છે. તે અર્થ વ્યંજન અને વેગના સંક્રમણથી રહિત હોય છે
'वितक्के सुप वियारे' त्याल
સૂવાથ–-વિતર્કનો અર્થ, શ્રત છે અને વ્યંજન અને રોગ ને ઉલટ-ફેર વિચાર કહેવાય છે. પાછલા તત્વાર્થદીપિકા--પૂર્વ સૂત્રમાં પ્રારંભના બે શુકલધ્યાનેને સવિતર્ક કહ્યા છે,
