________________
५५८
तत्त्वार्थसूत्रे मनोवाकायानामन्यतमाऽवलम्बने ना-ऽऽत्मप्रदेशपरिस्पन्दनं द्वितीयम् एकत्व वितर्क विचारं नाम शुक्लथ्यानं भवति! काययोगमात्राऽवलम्बनेनात्मप्रदेश. चलनं तृतीयं छुक्ष्म क्रियाऽपत्तिपाति नाम शुक्लध्यानं भवति । एकमपि कायादियोगमवलम्ब्याऽऽत्मपदेशचलन चतुथै समुच्छिन्नक्रिपानिवर्ति नाम शुक्लध्यान भवतीति फलितम् ॥७॥ धान है। तीनों योगों में ले किसी एक योग वाले को एकत्व वितर्क शुक्लधरान होता है। जिसके वचनयोग और मनोयोग का सर्वथा निरोध हो चुका है और सिर्फ काययोग शेष रह गया हो, उसे तीसरा शुक्लध्शन सूक्षणक्रिय-अनिवर्ति होता है । चौथा शुक्लध्यान अयोगी को होता है।
इस प्रकार शुक्लध्यान में मन वचन और काय योग के आलम्बन से आत्मादेशों में स्पन्दन होता रहता है वह पृथक्व चितर्क सविचार शुक्लध्यान कहलाता है। तीनों योगों में से किसी एक योग के आलम्बन ले आत्मपदेशों में जहां स्पन्दन होता रहता है, वह एकत्ल वितकअविचार ध्यान कहलाता है। काययोग मात्र के आलम्पन से आत्म प्रदेशों में हलन चलन होना तीसरा वृक्ष क्रिया-अप्रतिपाती नामक शुक्लध्यान है। जिस ध्यान में किसी भी योग का आलम्बन नहीं होता अतएव आत्मप्रदेशों का स्पन्दन्द भी नहीं होता वह समु च्छिन्नक्रिय-अप्रतिपानी शुक्लध्यान कहलाता है, यह फलितार्थ है॥७७|| માંથી કઈ એક પેગવાળાને એકવિતર્ક શુકલધ્યાન હોય છે. જેમના વચનગ અને મગ ને સર્વથા નિરોધ થઈ ચૂક્યો છે અને માત્ર કાયોગ જ શેષ રહી ગયો છે તેને ત્રીજું શુકલધ્યાન સૂઢમકિયા -અનિવત્તિ હોય છે. ચોથું શુકલધ્યાન અગીને હોય છે.
આ રીતે જે શુલધ્યાનમાં મન વચન અને કાયાગના આલમ્બનથી આત્મપ્રદેશમાં સ્પન્દન થતું રહે છે તે પૃથફત્વ-વિતર્કસવિચાર શુકલધ્યાન કહેવાય છે. ત્રણે ગોમાંથી કઈ એક યેગના આલનથી ત્મપ્રદેશમાં
જ્યાં સ્પાદન થતું રહે છે તે એકવિતક–અવિચ ર ધ્યાન કહેવાય છે કાય. માત્રના આલમ્બનથી આત્મપ્રદેશોમાં હલન-ચલન થતું ત્રીજું સૂમક્રિયા-અપ્રતિપાતી નામક શુકલધ્યાન છે. જે ધ્યાનમાં કોઈ પણ રોગનું આલમ્બન હેતું નથી જેથી આત્મપ્રદેશનું સ્પન્દન પણ થતું નથી તે સમુચ્છિન્નક્રિયા-અપ્રતિપાતી શુકલધ્યાન કહેવાય છે. આ ફલિતાર્થ છે ૭૭
-
