________________
दीपिका-निर्युक्ति टीका अ.७ हृ.७४ शुक्लध्यानस्य चातुर्विध्यनिरूपणम् ५४१
EVER
परावर्तन विचाररहित यथास्याचया - एकत्वेन चिन्त्यते तद्-एक त्व वितर्काsविचारनामकं द्वितीयं शुक्लध्यानं भवति । उक्तञ्च तल्लक्षणम् निजात्मद्रव्य मेकं वा पर्याय अथवा गुणम् (आश्रित्य ) ।
निथलं चिन्त्यते यत्र यद् व्यञ्जनार्थ योगेषु चिन्हनं तदविचारं स्मृतं सद्ध्यानकोविदैः ॥२।
तदेकत्वं विदुर्बुधाः ॥ १ ॥ परावर्त्तविवर्जितम् ।
कायकी - - उच्छवासादिका यस्मिन् ध्याने तद- सूक्ष्मक्रियम्, न निवर्तये न व्यावर्तते यत्तत् अनिवति सूक्ष्मक्रिये च - तत् - अनिवर्त्तिचेति सूक्ष्मक्रियानिवर्ति नामकं शुक्लध्यानं तृतीय मुच्यते । समुच्छिन्ना - क्षीणा क्रिया कापादिका शैलेशीकरणे निरुद्धयोगत्वेन यस्मि स्वत्तथा न पतितुं शीलं यस्य तत् - अप्रतिपाति - अनुपति स्वभावम् समुच्छिन्नं
4
(२) जिस ध्यान में एक आत्मद्रव्य, उसका पर्याय या गुण, व्यंजन अर्थ और योग विषयक परिवर्तन के बिना, एक रूप में क्लिन किया जाता है, वह एकत्वबिलर्क- अविचार नामक दूसरा शुक्लध्यान है । उसका लक्षण इस प्रकार कहा गया है- 'एक निजात्म द्रव्य, पर्याय अथवा गुण को अवलम्बन करके निश्चल रूप से जो चिन्तन किया जाता है, उसे ज्ञानी जन 'एकत्व' कहते है ॥ १२ ॥ व्यंजन, अर्थ और योग में परिवर्तन हुए बिना जो चिन्तन होता है, उसे ध्यान में कुशल पुरुष 'अविचार' कहते हैं ॥२॥
(३) जिल शुक्लध्यान में उच्छवास आदि काधिक क्रिश सूक्ष्म रूप में रह जाती है, और जो अनिवर्ति होता है, यह सूक्ष्मक्रियानि aff ध्यान कहलाता है ।
(४) जिस ध्यान में, शैधेशीकरण में, योगों का सर्वथा निरोध हो
(૨) જે ધ્યાનમાં એક આત્મદ્રવ્ય, તેના પર્યાય અથવા શુ વ્યંજન અથ અને ચેગ વિષયક પરવત્તન વિ, એક રૂપમાં ચિન્તન કરવામા આવે છે તે એકત્વવિતક અવિચાર નામક બીજુ` શુકલધ્યાન છે. તેનું લક્ષણ આ પ્રમાણે કહેવામાં આળ્યુ છે- એક નિજામદ્રવ્ય પર્યાય અથવા ગુણુને અવલમ્બન બનાવીને શ્ચિૠપણે જ ચિન્તન કરવામાં આવે છે તેને જ્ઞાનીજન ‘એકત્વ ? કહે છે. ૧ા વ્યજત, અર્થ અને ચેાગમાં પરિવત્ત ન થયા વગર જે ચિન્તન થાય છે તે ઘ્યાનને કુશળ પુરૂષ • અવિચાર हे छे॥ २ ॥ (३) हे शुद्धध्यान ઉચ્છવાસ આદિ કાયિક ક્રિયા સૂમરૂપમાં રહી જાય છે અને જે અનિવૃત્તિ હાય છે તે સૂક્ષ્મક્રિયાનિવૃતિ ઘ્યાન કહેવાય છે.
(૪) જે ધ્યાનમાં, શૈલેશીકરણુમાં, ચેગેાના સર્વથા નિધ થઈ જવાના
