________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अं.७ स.५७ सामान्यत: सर्ववतभावनानिरूपणम् ४१३
मलम्-हिंसादिसु उभयलोगे घोरदहं चउग्गइ भमणं च।५७। छाया-'हिंसादिषूभयलोके घोरदुःख-चतुर्गतिभ्रमणश्च ॥५७॥
तत्त्वार्थदीपिका--पूर्वस्त्रे प्राणातिपातादिविरमणलक्षणेषु पञ्चसु महाव्रतेषु प्रतिव्रत मधिकृत्य पश्च पश्च भावनाः प्रखपिताः सम्प्रति-सामान्यत: सर्वव्रत. साधारणी भावनाः प्रतिपादयितु माह-'हिंसादिसु' इत्यादि । हिमादिषु माणातिपाताऽनृत-स्तेयाऽब्रह्मचर्य-परिग्रहेषु पञ्च वक्ष्यमाणास्रवेषु उभयलोके, इहलोके-परलोके च नरकादिजन्मनि घोरदुःखं, तद्विपाकान्नरकादिषु तीव्र यात नाऽनुभवनं तद् भावयेत् । ज्ञानपूर्वकक्रियानुष्ठानेन हिंसादिषु ऐहिक-पारलौ. करना (२३) घ्राणेन्द्रिय के विषय पर राम न करना (२४) जिहवा इन्द्रिय के विषय पर राग न करना और (२५) स्पर्शेन्द्रिय के विषय पर राग न करना ॥५६॥
'हिंसादिसु उभयलोगे' इत्यादि।
सूत्रार्थ-हिंसा आदि पापों का सेवन करने पर इह-परलोक में घोर दुःख होता है और चारों गतियों में भ्रमण करना पडता है ||५७॥
तत्वार्थदीपिका- पूर्व सूत्र में प्राणातिपातविरमण आदि पांच महाव्रतों में से प्रत्येक की पांच-पांच भावनाओं का प्रल्पण किया गया, अब सभी व्रतों के लिए समान भावनाओं का प्रतिपादन करते हैं।
हिंसा आदि अर्थात् हिंसा, अनृत, अदत्तादान, अब्रह्मचर्य और परिग्रह, इन पांचों आस्वा का सेवन करने से इस लोक में तथा नारक आदि परलोक में घोर दुःख भुगतना पडता है, ऐसी भावना करनी चाहिए । तात्पर्य यह है कि जान-बुझ कर हिंसा आदि का आचरण ચક્ષુના વિષયમાં રાગ ન કરે (૨૪) જીભ સ્વાદુ ઈન્દ્રિયના વિષયમાં રાગ ન કરવો અને (૨૫) સ્પર્શેન્દ્રિયના વિષયમાં રગ ન કરવો છે ૫૬ છે __'हिंसादिसु उभयलोंगे' त्याह
સત્રાર્થ-હિંસા આદિ પાપનું સેવન કરવાથી આલોક તેમજ પરલેકમાં ઘેર દુઃખ થાય છે અને ચારે ગતિઓમાં ભ્રમણ કરવું પડે છે. આપણા
તત્ત્વાર્થદીપિકા–પૂર્વસૂત્રમાં પ્રાણાતિપાત વિરમણ આદિ પાંચ મહાવતેમાંથી પ્રત્યેકની પાંચ-પાંચ ભાવનાઓનું પ્રરૂપણ કરવામાં આવ્યું, હવે બધાં વ્રતો માટે સમાન ભાવનાઓનું પ્રતિપાદન કરીએ છીએ–
हा माल मत हिसा, सन्त, महत्ताहान, मप्रझयय भने પરિગ્રહ આ પાંચે આસનું સેવન કરવાથી આલોકમાં તથા નારક વગેરે પરલેકમાં ઘેર દુખે ભેગવવા પડે છે એવી ભાવના રાખવી જોઈએ. કહેવાનો આશય એ છે કે ઈરાદાપૂર્વક હિંસા વગેરેનું સ્મરણ કરવાથી અહિક અને
