________________
तत्त्वार्थसूत्रे -समीक्ष्याऽऽलोच्य वचनप्रवर्तनम् अनुवीचिभाषणं वोध्यम्, अनालोचितवक्ता कदाचिामृषा मपि ब्रूयात् ततश्चाऽऽत्मनोलाघव-वैर-पीडाः खलु-ऐहिकानिफलानि स्युः, परमाणोपधातश्चाऽवश्यंभावी, अतः-समीक्ष्योदाहरणेनाऽऽत्मानं भावयन् न मृपाभाषण जनितपापेन सम्पृक्तो भवति १ क्रोधस्य कपायविशेषस्य मोहर्मोदयनिष्पन्नमद्वेषपायस्याऽप्रीतिलक्षणस्य प्रत्याख्यान-निवृत्तिरनुत्तिर्वा, तेन क्रोधपत्याख्यानेन सततमात्मानं भावयेत्, तथा भावयन्-वासयंञ्च सत्यादिभ्यो न व्यभिचरतीतिर एवं-लोभमत्याख्यानं तावत् तृष्णालक्षणस्य लोभस्य प्रत्याख्यानं-परित्यागः, तेनाऽप्यात्मानं भावयन् न वितथमापीभवति ३ एवं-भयशीहै और उसका अर्थ है 'विचार करना । अशय यह हुआ कि सोचसमझ कर बोलना 'अनुचीचिभाषण' कहलाता है। विना विचारे बोलने चाला कदाचिद् मिथ्या भाषण भी करता है। इससे आत्मा की लघुना, वैर और पीडा आदि इस लोक संबंधी फलों की प्राप्ति होती है और दूसरे के प्राणों का घाल होता है। अतएव जो सोच-विचार कर भाषण करता है वह कभी मिथ्या भाषण के पापसे लिप्त नहीं होता।
मोहनीय कर्म के उदय से उत्पन्न होने वाले द्वेष रूप एवं अप्रीति लक्षणवाले क्रोध का त्याग करना चाहिए । क्रोध प्रत्याख्यान से आत्मा की निरन्तर भावना करनी चाहिए । जो ऐसी भावना करता है वह असत्य आदि से बच जाता है । तृष्णा रूप लोभ का भी परित्याग करना चाहिए । जो लोभ प्रत्याख्यान से आत्मा को भावित करता है वह मिथाभाषी नहीं होता। इसी प्रकार जो भय या भीरुता का જોઈએ-“અનુવાચિસ ષણ” અહીં “અનુચિ શબ્દ દેશીય છે અને તેને અર્થ થાય છે વિચાર કરે તાત્પર્ય એ થયું કે સમઝી વિચારીને બેલવું “અનુવિચિભાષણ કહેવાય છે વગર વિચાર્યું બેલનાર કવચિત્ મિથ્યાભાષણ પણ કરતા હોય છે. આથી આત્માની લઘુતા વેર અને પીડા વગેરે આલેક સંબંધી કળાની પ્રાપ્તિ થાય છે અને બીજાના પ્રાણેની હિંસા થાય છે. આથી જે સમઝી -વિચારીને બોલે છે તે કયારેય પણ મિથ્યાભાષણના પાપથી ખરડાતું નથી.
મોહનીયમના ઉદયથી ઉત્પન્ન થનારા દેષરૂપ તેમજ અપ્રીતિ લક્ષણે કાળા ક્રોધને ત્યાગ કરે જોઈએ ક્રોધ પ્રત્યાખ્યાનથી આત્માની નિરન્તર ભાવના કરવી જોઈએ જે આવી ભાવના ભાવે છે તે અસત્ય આદિથી બચી જાય છે. તૃષ્ણ રૂપી લેભને પણ પરિત્યાગ કર જોઈએ. જે લોભ પ્રત્યાખ્યાનથી આત્માને ભાવિત કરે છે તે મિથ્યાભાષી હેતે નથી આવી જ
