________________
३९८
-
तत्त्वार्थस्त्र . ऽऽहानमुच्यते ३ अन्नह्मवर्य-स्त्रीसंयोगः, मैथुन मितियावत् ४ परिग्रहस्तु-मी, सचित्ताऽचिमिश्रेषु शास्त्रानुमतिरहितेषु द्रव्यादिपु ममत्वरूपः ५ एतेभ्यः प्राणाऽतिपातादिभ्यः सर्वत: सर्वात्मना निकरण स्त्रियोगैमनोवाकार्य विरमणंनिवृत्तिः पञ्च महाव्रतान्यव से यानि । प्राणिवधादितो निवृत्तिर्वत मुच्यते, तत्र स्थितो हिंसादिलक्षणं क्रियाकलापं नाऽनुतिष्ठति, पितु-अहिंसादिलक्षणमेव क्रियाकलापमनुविष्ठनीति फलति । माणातिपातादिभ्यो निवृत्तस्य शास्त्रविहित क्रियाऽनुष्ठानाद सदसत्प्रवृत्तिनिवृत्तिक्रियासाध्यं कर्मक्षपणं भवति, कर्मक्षपणाच्च -मोक्षाऽत्राप्तिरिति भावः । अत्रेदं बोध्यम्-माणातिपातस्तावत्-प्राणवियोजनम्, ग्रहण करना अदत्तादान है । स्त्री संयोग या मैथुन अब्रह्मचर्य कहलाता है। मूच्छी अर्थात् शास्त्र की अनुमति जिनके लिए नहीं है ऐसे सचित्त, अचित्त और मिश्र द्रव्य आदि में ममत्वधारण करना परिग्रह है।
इन प्राणातिपात आदि से पूर्ण रूपेण तीन करण और तीन योग ले मन वचन काय ले निवृत्त होना पांच महावत हैं। हिंसा आदि से निवृत्त होना व्रत कहलाता है, व्रत में स्थित पुरुष हिंसा रूप क्रियाकलाप नहीं करता है। इससे यह फलित हुआ कि वह अहिंसा रूप क्रियाकलाप ही करता है। भावार्थ यह है कि जो प्राणातिपात आदि से विरत होता है वह शास्त्रोक्त क्रियाओं का अनुष्ठान करता है, अतएव खत्मवृत्ति और असनिवृत्ति रूप क्रियाओं द्वारा होने वाला कर्मक्षय करता है और कर्मों का क्षय करके मोक्ष प्राप्त कर लेता है।
यहां यह समझ लेना चाहिए-प्राणातिपात का अर्थ है-प्राणवि. અથવા મિથુન અબ્રહ્મચર્ય કહેવાય છે. મૂછ અર્થાત્ જેના માટે શાસ્ત્રની અનુમતિ નથી એવા સચિત્ત, અચિત્ત અને મિશ્ર દ્રવ્ય આદિમાં મમત્વ घा२६१ ४२ परियड छे.
આ પ્રાણાતિપાત આદિથી પૂર્ણતયા, ત્રણ કરણ અને ત્રણ વેગથીમન વચન કાયાથી નિવૃત્ત થવું પાંચ મહાવ્રત છે. હિંસા આદિથી નિવૃત્ત થવું વ્રત કહેવાય છે. વ્રતમાં રહેલે પુરૂષ હિંસારૂપ ક્રિયાકાન્ડ કરતું નથી. આનાથી એવું સાબિત થયું કે તે અહિંસારૂપ કિયાકલાપ જ કરે છે. ભાવાર્થ એ છે કે જે પ્રાણાતિપાદ આદિથી વિરત થાય છે તે શાસ્ત્રોક્ત ક્રિયાઓનું અનુષ્ઠાન કરે છે આથી સત્ પ્રવૃત્તિ અને અસનિવૃત્તિ રૂપ ક્રિયા દ્વારા થનારાં કર્મ ક્ષય કરે છે અને કર્મોને ક્ષય કરીને મોક્ષ પ્રાપ્ત કરી લે છે.
અહીં એક બાબત સમજી લેવાની જરૂર છે–પ્રાણાતિપાતને અર્થ છે
