________________
तत्त्वार्थसूत्र वियन् समयत्यादिना समुपजायमानोऽपि कालत्वेन लदावतिष्ठते अवस्थित एव भवति, तथा चैवविध सकलद्रव्यपर्यायानमालक के.वलज्ञान भवति ॥ अथ कथं तावत्-केवलज्ञानस्य सकलद्रव्याणि सर्व पर्यायाच गोचरी भवन्तितेषामनन्ताऽनन्तत्वात् इतिचेत्रोव्यते-अपरिमितमाहाल्यं खलु केवळशान भवति । अतएवा-अपरिच्छिन्न माहारल्यावकेवलज्ञान सर्वेषां द्रव्यक्षेत्रकालभावविशिष्टानां पदार्थाना सबभामकं भवति, स्थाच-सम्पूर्णलोकालोक विषयकं खलु केवलज्ञान भवति, नातः परं किश्चिद् ज्ञानमस्ति नापि-केवळ ज्ञानविषयादन्यत् किमपि ज्ञेय मस्ति। तत्र धर्माधर्मास्तिकायद्रव्यद्वया वच्छिन्नमाकाशं पुद्गलास्तिकायजीवास्तिकायश्च लोकपदेनोच्यते । यत्र पुनराकाशे धर्माधर्मास्तिकार्यो नस्तः सोऽलोको लोकशिनः उच्यते, तथाच-यदिह उत्पन्न होता है और कालत्व की दृष्टि सदा स्थिर रहता है। इस प्रकार के सभी द्रव्यों और पर्यायों को केवल ज्ञान जानता है। .. प्रश्न केवलज्ञान सर्व द्रव्यों और सर्व पक्षीयों को कैसे जान सकता है ? क्योकि यह अनन्तानन्स हैं।
उन्तर-केवलज्ञान का माहात्म्य अपरिमित है। असीम महात्म्य होने के कारण क्षेवलज्ञान समस्त द्रव्य, क्षेत्र, काल और भाव से विशिष्ट पदार्थों का बोधक होता है। केवलज्ञाल लमस्त लोक और अलोक को जानता है। उल्लले बढ कर अन्य कोई ज्ञान नहीं है और ऐसा कोई ज्ञेय नहीं है जो केवलज्ञान के विषय से पार हो। बलासितकाय और अध. मास्तिकासले व्याप्त आशाश लोक कहलाता है। जिला आकाशखंड में धर्मास्तिकाय और अधर्मास्तिकाय विधमान नहीं है, वह लोक से કાલ પણ આવલિકા આદિ રૂપથી નષ્ટ થાય છે, સમય આદિ રૂપથી ઉત્પન્ન થાય છે અને કાલવની દૃષ્ટિથી સદા સ્થિર રહે છે. આ પ્રકારના સઘળાકો તેમજ પર્યાને કેવળજ્ઞાન જાણે છે.
પ્રશ્ન--કેવળજ્ઞાન સર્વદ્રવ્યો અને સર્વપર્યાને કેવી રીતે જાણ કરી શકે? કારણ કે તેઓ તો અનસ્તાનન્ત છે !
ઉત્તર–કેવળજ્ઞાનનું માહાસ્ય અપરિચિત છે. અસીમ માહાતમ્ય હોવાના કારણે કેવળજ્ઞાન સમસ્ત દ્રવ્ય, ક્ષેત્રકાલ અને ભાવથી વિશિષ્ટ પ્રકારે નું બાધક હોય છે કેવળજ્ઞાન સમસ્ત લોક અને અલકને જાણે છે. તેનાથી વધીને અન્ય કોઈ જ્ઞાન નથી અને એવું કંઈ રેય નથી જે કેવળજ્ઞાનના વિષયથી બહાર હોય. ધર્માસ્તિકાય અને અધર્માસ્તિકાયથી વ્યાપ્ત આકાશ લોક - કહેવાય છે. જે આકાશખંડમાં ધર્માસ્તિકાય અને અધર્માસ્તિકાય વિદ્યમાન નથી,
