________________
% 3E
तत्वार्थसूत्रे तपोऽपाहतक तपो भवति ९ अकण्डयक तुपस्तु-झडयन गावपणं तद्रहितोऽकण्ड. यका दूपं तपो-ऽकण्डूयक तपो भवति १० अनिष्ठीवरू तपातु-निष्ठीवनथूकरणं तद्रहितोऽनिष्ठीवकः त तपोऽनिष्ठीचा तपः उच्यते ११ सर्वगात्र परिकम विभूपा विषमुक्त रूपः पुन:-सर्वस्त्र मात्रस्य परिकर-परिमार्जनं पक्षानं विभूषणश्च ताभ्यां विप्रमुक्तो रहितः परित्यक्तर्वगात्रसंमार्जननिभूषणः, तद्रूपं सपा सर्वगात्रपरिकर्मविभूपाविनमुक्त तपो भवति, इत्येवं बहुविध कायक्लेश तपो भवतीतिभावः ॥१७॥
तरवार्थनियुक्ति:--पूर्व खलु-चतुर्थ स्वपरित्यागरूपं बाह्य तपः सविस्तरं यापितम्, सम्पति-क्रमागतं पञ्चमं कायक्लेशरूपं वाह्यं तपः रूपवितुमाह'कायकिलेस तवे अगबिहे, ठाणठिया दो' इति सायक्लेश तपः खलु कायस्य क्लेशो यस्य स कायरलेशः तद्रूपं तपः कायक्लेश तपः धर्मधर्मिणोरभेदोपचारात्, एवम् ग्रेऽपि बोध्यम् । तच्चा-ऽनेकविध भवति, तथधा-स्थान स्थिति तप-खुजली आने पर भी शरीर को न खुजलाना (११) अनिष्ठीवक तपः थूकने का त्याग कर देना (१२) समस्त शरीर को धोना, पोछना, सजाना आदि क्रियाओं का त्याग करना सर्वगावरिकर्मविभूषा विषमुक्त तप कहा जाता है । इस प्रकार मायक्लेश तप के अनेक भेद हैं ॥१७॥
तत्वार्थनियुक्ति-चौथे रबपरित्याग बाह्य रूप कामविस्तर वर्णन किया जा चुका, अव मागत पांच कायक्लेय तप की प्ररूपणा करते हैं
जिस तपस्या में विशेषतः काय को क्लेश पहुंचाया जाता है, वह कायलेश लप कहलाता है। इस तप के जो भेद वनलाएं गए हैं वे खाल तौर से तपस्या करने वालों के अद है, मगर धर्म और धर्मा में अर्थात् तप और तपस्वी में कथंचित् अभेद होता है अत: तपस्वी તપ-ખજવાળ આવવા છતાં પણ શરીરને ન ખવાળવું (૧૧) અનિષ્ઠીવક તપશૂકવાનું બ ધ કરી દેવું (૧૨) આખા શરીરને ધોવું, લુછવું સજાવટ આદિ ક્રિયાઓને ત્યાગ કર સર્વગાત્રપરિકર્મ વિભૂષાવિપ્રમુકત તય કહેવાય છે. | આવી રીતે કાયકલેશ વયના અનેક ભેદ છે. ૧૭
તત્ત્વાર્થનિકિત–ચોથા રસપરિત્યાગ બાહ્ય તપનું સવિસ્તર વર્ણન કરવામાં આવ્યું હવે કમાગત પચમાં કાયકલેશ તપની પ્રરૂપણ કરીએ છીએ
જે તપસ્યામાં વિશેષત:કાયાને કલેશ પહોંચાડવામાં આવે છે તે કાયકલેશ તય કહેવ છે આ તપના જે ભેદ બતાવવામાં આવ્યા છે તે ખાસ પ્રકારે તપસ્યા કરનાર ના ભેદ છે પરંતુ ધર્મ અને ધમમાં અર્થાત્ તપ અને તાંસ્વીમાં કથંચિત્ અભેદ હોય છે. આથી તપસ્વીના ભેદ તપના પણ ભેદ કહી
