________________
दीपिका-निक्ति टोका भ. ७ हू. ६ माघनिहार जीगतां मतिपय ने 'सयोगा वियोगान्ताः इति यायात् यापनो मम संयोगा: बाहयाभ्यन्तरशयमा शरीरादिमिद्रव्यैः संबद्धाः सम्बन्धा वर्तन्ते सर्व एव तेऽ. काण्डे क्षणभङ्गुराः सन्ति, 'अवश्यमेव चाऽऽदिनता संयोगेन विप्रयोगान्तेन भवितव्यम्' एतेषां खा शरीरशय यादि बाह्याभ्यन्तरद्रव्याणां विनश्वरस्वस्वभाव खलु वर्तते' इत्येव मनुचिन्तने न तेष्वासक्तिक्षणाभिष्वङ्गो न भवति, तैः खल्ल बाह्य भ्यन्तरशरीरादिद्रव्यैः संयोगवियोगे सति शारीरं-मानसं वा दुःखं नोत्पद्यते इत्यतोऽनित्यानुप्रेक्षा परमावश्यकी भवति १ अशरणानुचिन्तनरूपा -ऽशरणानुपेक्षा, यथा-जनशून्ये निराश्रये घनविपिने बलवता बुभुक्षितेन मांसा. 'संयोगों का अन्तिम परिणाम वियोग है' इस उक्ति के अनुसार बाह्य या आभ्यन्तर शरया एवं शरीर आदि के साथ मेरे जो भी संबंध हैं, वे सब अभालविनश्वर या क्षणभंगुर हैं, क्यों कि जिस संयोग की आदि है उसका अन्त अवश्यंभावी है। क्या यह शरीर और क्या शय्या आदि बाह्य द्रव्य, सभी विनाशशील हैं।
इस प्रकार का चिन्तन करने से शरीर आदि में आसक्ति नहीं होती और शरीर आदि बाह्याभ्यन्तर द्रव्यों के साथ संयोग अथवा वियोग होने पर शारीरिक या मानसिक दुःख उत्पन्न नहीं होता। इस कारण यह अनित्य भावना अत्यन्त आवश्यक है।
, (२) अशरणानुप्रेक्षा-अशरणता का चिन्तन करना अशरणानुप्रेक्षा है । जैसे सुनसान आश्रधविहीन सघन वन में बलवान् भूखे और જાય છે કે તેમને પ્રથમને આકાર (આકૃતિ) પણ નષ્ટ થઈ જાય છે સંગેનું અન્તિમ પરિણામ વિયેગ છે.” આ ઉક્તિ અનુસાર બાહ્ય અથવા આભ્યન્તર શય્યા અને શરીર વગેરેની સાથેના મારા જે પણ સંબંધ છે તે બધાં અકાલવિનશ્વર અથવા ક્ષણભંગુર છે કારણ કે જે સંયોગની આદિ છે તેને અન્ત અવસ્થંભાવી છે. શું આ શરીર અથવા પથારી આદિ બાહ્યદ્રવ્ય, છેવટે તે બધાં જ નાશવત છે.
આ પ્રકારનું ચિન્તન કરવાથી શરીર આદિમાં આસકિત રહેતી નથી અને શરીર વગેરે બાહ્યાભ્યન્તર દ્રવ્યની સાથે સંયોગ અથવા વિગ થવાથી શારીરિક અથવા માનસિક દુઃખ ઉત્પન્ન થતાં નથી આથી આ અનિત્યભાવના અત્યન્ત આવશ્યક છે. . (२) मशरणानुप्रेक्षा:-मशरणतार्नु चिन्तन ४२९ अश२यानुप्रेक्षा छ. જેમ સુનસાન આશય વગરના ગાઢ જંગલમાં બળવાન ભૂખ્યા અને માંસ
