________________
दीषिका-नियुक्ति टीका अ. ७ सू. ४ गुप्तिस्वरूपनिरूपणम् इति, अशुभयोगस्य कायिक३- वाचिक-२ मानसिक ३ कर्मलक्षणस्य योगनिग्रहो निरोधो-निवृत्तिः अशुभयोगनिग्रहः विषयसुखभोगाऽभिलापार्थ प्रवृत्तिनिषेधा, तेनाऽऽत्मनो गोपनं संरक्षणं गुपित, अशुभ मानसिकादि योगनिग्रहे सरि-आई. रौद्रध्यानलक्ष गसंक्लेशस्य प्रादुर्भावो न भवतीति भावः, तस्मिश्च-उथाविध संक्लेश प्रादुर्भाशमाचे सति कर्मास्र द्वारसंगरणं भवति, तेनाऽऽत्मनो गोपनं संरक्षणं गुप्ति रित्युच्यते । सा च गुप्तिस्वधा मनोगुप्तिः-वचनगुप्तिः कायगुप्ति थेति तत्र-विषयसुखामिलापार्यप्रवृत्तिनिषेधाय सम्यगिति विशेषणं बोध्यम् । एवञ्च-वचोगुप्ति श्चतुर्विधा सत्या-१ मृषा-२ सत्यामवा ३ असत्यामृषा-४ चेति, तत्र सत्पदार्थ कथनरू वचोयोग विषया सत्याधचोगुप्तिः १ तद् विपरीतव्यापार के निरोध से आत्मा को गोपन रक्षण करना शुप्ति कहलाता है। तात्पर्य यह है कि मन आदि के व्यापार का निग्रह करने से आर्तध्यान
और रौद्रध्यान रूप सक्लेश के उत्पन्न होने से कर्मों के आस्रव का द्वोर रुक जाता है, इस कारण अशुभ योग से आत्मा का गोपन करना गुप्ति है और वह संघर का कारण है। __गुप्ति तीन प्रकार की है-मनोगुप्ति, वचनगुप्ति और कायगुप्त। विषय सुख की अभिलाषा से मनोयोग आदि के व्यापार को रोकना गुप्ति समझी जाय, अतएव यहां 'सम्घकू' विशेषणे और समझ लेना चाहिए।
वचनगुप्ति चार प्रकार की है-(१) सत्या (२) मृषा (३) सत्यामृषा और (४) असत्यापा। सत्पदार्थ का कथन रूप वचनों का निग्रह करना सत्यवचन गुप्ति है । उस से विपरीत वचनयोग विषयक मृषा નિધથી આત્માનું ગોપન (રક્ષણ) કરવું શુદ્ધિ કહેવાય છે. તાત્પર્ય એ છે કે મન વગેરેના વ્યાપારને નિગ્રહ કરવાથી આ ર્તધ્યાન અને રૌદ્રધ્યાન રૂપ સંકલેશ ઉત્પન્ન થતું નથી. સંકલેશના ઉત્પન્ન નહીં થવાથી કર્મોના આસવનું આગમન શેકાઈ જાય છે. આથી અશુભ.ગથી આત્માનું છે પન કરવું–રક્ષણે કરવું–ગુપ્તિ છે અને તે સંવરનું કે ૨ણ છે. ગુમિ ત્રણ પ્રકારની છે--
મણિ , વચનગુપ્તિ અને કાયસિ વિષય સુખની અભિલાષાથી મનેયેગ અાદિના વ્યાપારને રોકવાને ગુપ્ત સમજવી જોઈએ આથી અહીં-સમ્યક્ વિશેષણ સમજવું જોઈએ.
पयनशुति यार प्रानी है-(१) सत्या (२) भूषा (3) सत्याभूषा भने (૪) અસત્યાગ્રુષા સત્યપદાર્થને કથનરૂપ વચનેને નિગ્રહ કરે સત્યવચન ગતિ છે એનાથી વિપરીત વચનગ વિષયક મૃષા વચનગુપ્તિ છે. સત્યાસત્ય
