Page Text
________________
तस्वार्थविवरण सार्थदीपिका । पं० सू० टी० शक्तिनियन्त्रणं तदंशस्य मुख्यत्वेन मुख्यार्थवाचादिस्थले तस्या अपि-सावकाशवात् , केवल विहितनिक्षे-- पान्तरस्थले सा निरूता, अन्यत्र तु प्रयोजनवती, तळून्या च निषिद्धा इति विवेकः । ननु यदि निक्षेपचतुष्टयं शक्तिसङ्कोचनोच्यते - तर्हि -ततोऽपि नूनं क्रियतामिति चेत्, सत्यम् , तदिदं नयाणिया भविष्यति । न तु प्रमाणापणया, उभयनयावलम्बनेन तस्याः प्रवृत्तः, तदिदमभिप्रेत्याह' भाप्यकार:
(भा०) एमिनामादिभिश्चतुर्भिरनुयोगद्वारस्तेषां जीवादीनां तत्वानां न्यासो भवति । वितरण लक्षणतो विधानतश्चाधिगमार्थ न्यालो निक्षेप इत्यर्थः । तद्यथा-नामजीवः स्थापनाजीवो द्रव्यजीवो भावजीव इति । नाम संज्ञा कर्म इत्यनर्थान्तरम् । चेतनावतोऽचेतनस्य पा द्रव्यस्य जीव इति नाम क्रियते स नामजीवः ॥ यः काठेपुस्तचित्रकर्माक्षनिक्षेपादिपु स्थाप्यते जीव इति स स्थापनाजीवो देवताप्रतिकतिवदिन्द्रो रुद्र: स्कन्दो विष्णुरिति । द्रव्यजीव इति गुणपर्यायवियुक्तः प्रज्ञास्थापितोऽनादिपरिणामिकमावयुक्तो जीव उच्यते । अथवा शून्योऽयं महः । यस्य जीवस्य सतो भव्य जीवत्वं स्यात् स द्रव्यजीवः स्यादनिएं चैतत् ॥ भावतो जीवा औपशमिकक्षायिकक्षायोपशमिको. दयिकपरिणामिकभावयुका उपयोगलक्षणाः संसारिणो मुकाश्च द्विविधा वक्ष्यन्ते ॥ एवमजीवादिषु सवनुगन्तव्यम् ॥ पर्यायान्तरेणापि नामद्रव्य स्थापनाद्रव्यं द्रव्यद्रव्यं भावतो द्रव्यमिति । यस्य जीवस्य पा अजीवस्य वा नाम क्रियते द्रव्यमिति तनामद्रव्यम् । यत्काष्ठपुस्तचित्रकर्माक्षनिक्षेपादिषु स्थाप्यते द्र०यमिति तत्स्थापनाद्रव्यं, देवताप्रतिकृतिदिन्द्रो रुद्रः स्कन्दो विष्णुरिति । द्रव्यद्रव्य नाम गुणपर्यायवियुक्तं प्रक्षास्थापितं धर्मादीनामन्यतमत् । केचिदन्याहुर्यद्रव्यतो द्रव्यं भवति तच्च पुद्गलद्रव्यमेवेति प्रत्येतव्यम् । अव. स्कन्धाश्च सड्यातमेदेभ्य उत्पद्यन्त इति वक्ष्यामः । भावतो न्याणि धर्मादीनि सगुणपर्यायाणि प्राप्तिलक्षणानि वक्ष्यन्ते । आगमतश्च प्राभृतज्ञो प्र०यमिति भव्यमाह ·। द्रव्यं च भव्ये । भव्यमिति प्राप्यमाह । भू प्राप्तावात्मनेपदी । तदेवं प्राप्यन्ते प्राप्नुवन्ति वा द्रव्याणि ॥ एवं सर्वेषामनादीनामादिमतां च जीवादीनां भावानां मोक्षान्तानां तत्त्वाधिगमार्थ न्यासः कार्य इति ॥ - (यशो टीका) एभिरित्यादि । एभिः सूत्रोक्तः,नामादिभिरित्यादिशब्देनेयत्तानवधारणादाह-चतुर्भिः। उपलक्षणमेतत् सन्मवतामन्येषाम् , अनुयोग सकलगणिपिटकार्थः, तस्य द्वाराण्यधिगमोपायाः, तत्वं च
जनकशक्तिमहावशेष्यत्वेन, तैरिति, धान्येन धनमितिवदभेदे तृतीया । तदभिन्नानां तेषां जीवादीनां તયાનાં ન્યાસ નીવાદ્વિપદ્ધશક્તિ હો ભવતિ | નાનાવિધારશાત્વોષાર્થમયમુપાય, તવાદ-વरणेत्यादि । नामादिचतुभ्यं लक्ष्येऽवतारयन्नाह-तद्यथा, नामजीव इत्यादि । नाम संज्ञा कर्मत्यनर्थाતનિતિ, નામ સંજ્ઞા વર્ગ ચેતત્વ પર્યાયત્યા તનાવતોડ્યેતનાવતો વ ચત્ વીવ તિ नाम क्रियते स नामेव जीयो नामजीव, चेतनापति तत् स्ववाच्यार्थयुक्तम् , अन्यत्र तु तदयुक्तमित्यर्थः । द्रव्यस्येति गुणक्रिययोरप्युपलक्षणम् । तयोरपि नामादिचतुष्टयप्रवृत्तः । द्रव्यमेव गुणक्रियाकारण परिणमते, न. नानावे ततोऽन्य ते स्त इत्यभिप्रायेण वा द्र०यस्येत्यवधार्योक्तम् यत्र जीवपदाजीवनामप्रकारेणैव शा०दबोधः, तत्र तदुपाधिकैव शक्तिस्तादृशसकेताभिव्यया स्वीकतव्या नामजीवत्वेन
| SR No. | 010492 |
| Book Title | Tattvarthadhigama Sutra |
| Original Sutra Author | Umaswati, Umaswami |
| Author | Vijaydarshansuri, Yashovijay |
| Publisher | Motiji Kapurchand Tarachand |
| Publication Year | 1955 |
| Total Pages | 472 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Tattvartha Sutra, Tattvartha Sutra, & Tattvarth |
| File Size | 35 MB |