SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 158
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ १३० नैष्कर्म्यसिद्धिः हो सकता । अतः ऐसा मान लेनेसे भी निर्मोक्ष प्रसङ्ग दोषसे श्राप छूट नहीं सकते हो । इसलिए कहते हैं कि - आत्मामें दुःखादिसंसार प्रमाणसे ही ज्ञात हुआ है, ऐसा मान लेनेपर दुःख आदि आत्मामें पारमार्थिक ही हैं, ऐसा कहना पड़ेगा । तब उनकी निवृत्ति किसी प्रकार से नहीं हो सकेगी। जैसे अग्निकी उष्णता अमिके रहते किसी प्रकार भी निवृत्त नहीं हो सकती। वैसे हो दुःखादि परिणाम परिणामी पदार्थके ( आत्मा ) अत्यन्त निवृत्त हुए बिना तो कदापि नहीं निवृत्त हो सकेंगे । अतः परिणामी - आत्माकी - भी निवृत्ति होती है, ऐसा मानो तो आत्माकी निवृत्ति हो जानेपर बौद्धाभिमत शून्यवादका प्रसङ्ग हो जाएगा ॥ ॥ अथ मतम् - निराकुर्यात्प्रसङ्ख्यानं दुःखित्वं चेत्स्वनुष्ठितम् । प्रत्यक्षादिविरुद्धत्वात्कथमुत्पादयेत्प्रमाम् यदि ऐसा कहिए कि 'दुःखादिको आत्मा के स्वरूपभूत भी मान लें तो भी उनकी निवृत्ति हो सकती है । क्योंकि ध्यान अच्छे प्रकार करनेसे वह दुःखिस्वादिसे विपरीत तत्त्वज्ञानको उत्पन्न करके दुःखादिको दूर कर सकता है ?' तो यह भी ठीक नहीं । क्योंकि प्रसङ्ख्यान अर्थात् चित्तकी एकाग्रतारूप ध्यान ( परिगणित प्रमाणों के मध्य में किसी भी प्रमाणके अन्तर्गत नहीं है । फिर भी, यदि इसको प्रमाण मान भी लिया जाय तो भी वह ) प्रत्यक्षादि विरोध होनेसे प्रमाका उत्पादन कैसे कर सकेगा ? ॥ ८६ ॥ ननु प्रसङ्ख्यानं नाम तत्त्वमस्यादिशब्दार्थान्वयव्यतिरेकयुक्तिविषयबुद्ध्याऽऽग्रेडनमभिधीयते तच्चानुष्ठीयमानं प्रमितिवर्द्धनया परिपूर्णा प्रमितिं जनयति न पुनरैकाय्यवर्धनयेति । यथाऽ शेषाशुचिनीडे स्त्रीकुणपे कामिनीति निर्वस्तुकः पुरुषायास मात्रजनितः प्रत्यय इति । तन्न । यतः 1168 11 अभ्यासोपचयाद् बुद्धेर्यत्स्यादैकाय्यमेव तत् । न हि प्रमाणान्यभ्यासात्कुर्वन्त्यर्थावबोधनम् ॥ ९० ॥ शङ्का - तस्वमस्यादि वेदान्तवाक्यसे प्रतिपाद्य अर्थका पुनः पुनः ज्ञान तथा श्रन्वयव्यतिरेक यु योंका जो बार-बार ज्ञान है, उसीको 'प्रसंख्यान' कहते है । वह प्रसङ्ख्यान दृढ़तर संस्कारो उत्पन्न करता हुआ प्रामतिको बढ़ाकर परिपूर्ण ज्ञानको उत्पन्न करता है, न कि केवल एकाग्रता को बढ़ाकर । जैसे सम्पूर्ण अपवित्रताओं की खान
SR No.010427
Book TitleNaishkarmya Siddhi
Original Sutra AuthorN/A
AuthorPrevallabh Tripathi, Krushnapant Shastri
PublisherAchyut Granthmala Karyalaya
Publication Year1951
Total Pages205
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size15 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy