________________
जीवाभिगमसूत्रे
५४६
1
टीका - 'पुसणं भन्ते नपुंसकः खलु भदन्त । 'पुसपत्ति कालओ केयुच्चिरं होइ नपुंसय इति नपुंसकभावस्यपरित्यागेन कालत. कियच्चिरं भवतीति कित्कालं पर्यन्तं नपुसको नपुंसक रूपेणैव भवतीति प्रश्नः भगवानाह - गोयमा इत्यादि, गोयमा हे गौतम! जह
टीकथा - गौतम ने प्रभु से ऐसा पूछा है - "पुंसणं भंते !" हे भदन्त ! नपुंसक यदि अपने नपुंसक भाव का परित्याग नहीं करता है तो वह कब तक नहीं करता है ? कितने काल तक वह नपुंसक अवस्था में रह सकता है ? यह पहिले प्रटक कर दिया गया है कि भवस्थिति और कार्यस्थिति के भेद से स्थिति दो प्रकार की होती है । कोई भी जन्म पाकर उसमें जघन्य और उत्कृष्ट से जीव जितने काल तक जीवित रहता है वह भवस्थिति है तथा बीच में किसी दूसरी जाति में जन्म न धारण करके किसी एक ही जाति में-पर्याय में लगातार जन्म धारण करते रहना यह कायस्थिति है । इसी स्थिति को लेकर यहां गौतम ने प्रभु से ऐसा प्रश्न किया है कि हे भदन्त ! नपुंसक यदि लगातार नपुंसक अवस्था वाला ही होता रहे तो वह कब तक नपुंसक अवस्था वाला होता रहता है ? इस प्रश्न के उत्तर में प्रभु गौतम से कहते है " गोयमा । जहन्नेणं एक्कं समयं उक्कोसेणं तरुकालो" हे गौतम ! नपुंसक की कायस्थिति जघन्य से एक समय की है और उत्कृष्ट से वनस्पति काल
टीडार्थ - गौतमस्वाभी में अलुने गोवु यूछयु छे - 'नपुसणणं भंते' हे भगवन् નપુંસક જો પેાતાના નપુસકભાવના પરિત્યાગ ન કરે તે તે કયા સુધી ત્યાગ નથી કરતા ? તે કેટલાકાળ સુધો નપુ ́સક અવસ્થામાં રહી શકે છે? એ વાત પહેલા પ્રકટ કરા દીધેલ છે કે ભવસ્થિતિ અને કાયસ્થિતિના ભેદ્રથી સ્થિતિ એ પ્રકારની હાય છે કેઈપણુ જન્મ પામીને તેમાં જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટપણાથી જીવ જેટલા કાળસુધી જીવતા રહે છે તે ભવસ્થિતિ છે તથા વચમાં કાઈ ખીજી જાતમાં જન્મધારણ કર્યા વિના કેાઈ એક જ જાતિમા અર્થાત્ પર્યાયમાં લાગઠ જન્મ ધારણુ કરતાં રહેવુ એ કાયસ્થિતિ છે આ સ્થિતિને લઇને અહિયાં ગૌતમ સ્વામીએ પ્રભુને એવા પ્રશ્ન કર્યાં છે કે હે ભગવન્નપુસકે જે લાગઠ નપુસક અવસ્થાવાળા જ થતા રહે તે તે કયાં સુધી નપુસક અવસ્થાવાળા થતા રહે ? આ प्रश्नना उत्तरमां प्रलु गौतमस्वामीने हे छे - गोयमा ! जहण्णेणएक्कं समय उक्कोसेणं સહારો હું ગૌતમ ! નપુ સકેાની કાયસ્થિતિ જઘન્યથી એક સમયની છે, અને ઉત્કૃષ્ટથી વનસ્પતિકાળ પ્રમાણુ–અન તકાળની છે. આ કથનનુ તાત્પર્યાં એ છે કે—કોઈ જીવ ઉપશમ શ્રેણોપર આરૂઢ થાય અને ત્યાં તેણે નપુસકવેદના ઉપશમ કરી દીધે અને પછી તે ત્યાથી પતિત થાય
