SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 166
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ चतुर्थाधिकरणे तृतीयोऽध्यायः - सूत्र २५ ] व्याजस्तुतेर्व्याजोक्ति भिन्नां दर्शयितुमाह - व्याजस्य सत्यसारूप्यं व्याजोक्तिः । ४, ३, २५ । व्याजस्य छद्मना सत्येन सारूप्यं व्यानोक्तिः । यां मायोक्तिरित्याहुः । यथा [ २६७ 'राम. सप्ताभिनत् तालान् गिरिं क्रौञ्च भृगूत्तम । शताशेनापि भवता किं तयो सदृश कृतम् ॥ भामह तथा वामन दोनो ने केवल स्तुति के लिए की जाने वाली निन्दा को 'व्याजस्तुति' कहा है । परन्तु मम्मट विश्वनाथ आदि आचार्यो ने निन्दा के लिए की जाने वाली स्तुति को भी 'व्याजस्तुति' कहा है । साहित्यदर्पण मे 'व्याजस्तुति' का निरूपण इस प्रकार किया है- उक्ता व्याजस्तुति पुन । निन्दास्तुतिम्या वाच्याभ्या गम्यत्वे स्तुतिनिन्दयो ॥ स्तुति से गम्यमान निन्दा का उदाहरण निम्न श्लोक दिया है व्याजस्तुतिस्तव पयोद मयोदितेय यज्जीवनाय जगतस्तव जीवनानि । ' स्तोत्र तु ते महदिद घन धर्मराजसाहाय्यमर्जयसि यत् पथिकान्निहत्य | यहा मेघ की वास्तविक स्तुति यह बतलाई गई है कि वह वियोगियो को मार कर धर्मराज-यम-का सहायक होता है । यह देखने में भले ही स्तुति हो परन्तु वह वस्तुत उसकी 'निन्दा' ही है । कही गई है ॥२४॥ इसलिए यह 'व्याजस्तुति' व्याजस्तुति से व्याजोक्ति भिन्न [ अलङ्कार ] है [ उसको दिखलाने के लिए [ अगले सूत्र में व्याजोक्ति का लक्षण ] कहते है व्याज [ बहाने से कही हुई बात ] का सत्य के साथ सारूप्य [ प्रदर्शित करना ] व्याजोक्ति [ अलङ्कार कहलाता ] है । असत्य [ व्याज ] के बहाने से सत्य का सादृश्य [ प्रतिपादन करना ] व्याजोक्ति [ अलकार कहलाता ] है । जिसको अन्य लोग 'मायोक्ति' कहते है । [ उसका उदाहरण ] जैसे- "भामह काव्यालङ्कार ३, ३२ । १ साहित्यदर्पण १०, ६० ।
SR No.010067
Book TitleKavyalankar Sutra Vrutti
Original Sutra AuthorVamanacharya
AuthorVishweshwar Siddhant Shiromani, Nagendra
PublisherAtmaram and Sons
Publication Year1954
Total Pages220
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size9 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy