SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 350
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ २८८ वक्रोक्तिजीवितम् के विषय में प्रियतम की प्राप्ति को उत्कण्ठा से अत्यन्त हर्षित मुरसुन्दरियों के समुदाय द्वारा संगृहीत किए जाते हुए मन्दार आदि फूलों की हजारों मालाओं की उत्प्रेक्षा के अनुमान से नन्दनवन के वृक्षों की कुसुमसमृद्धिः के प्रध्वंस भाव की सिद्धि की सुन्दर उत्प्रेक्षा की गई है। क्योंकि कविजन उत्प्रेक्षा विषयक वस्तु को 'यह उसके समान लगती है' अथवा 'यह वही जान पड़ती है' इन दो रूपों में उपनिबद्ध करते हैं, इसका विवेचन हम उसका लक्षण करते समय करेंगे। इस प्रकार पूवार्द्ध में प्रतिपादित अप्रस्तुतप्रशंसा के संसर्ग से रमणीय यह उत्प्रेक्षा प्रस्तुत नरपति के शौर्यातिशय को परिपुष्ट करने में समर्थ होकर भलीभाँति उल्लसित होती हुई काव्यमर्मज्ञों को आह्लादित करती है। ( इसके अनन्तर कुन्तक सम्भवतः उन लोगों की बात का समाधान करते हैं जो यहाँ अतिशयोक्ति अलङ्कार बताते हैं । कुन्तक इस बात को सिट करते हैं कि अतिशयोक्ति तो सर्वत्र सभी अलङ्कारों में विद्यमान ही रहती है। जैसा कि भामह ने 'कोलङ्कारोऽनया विना' के द्वारा प्रतिपादित किया है। वहाँ ‘अतिशय' से तात्पर्य 'लोकातिक्रान्तगोधरता' से तो है किन्तु अतिशयोक्ति अलङ्कारविशेष से नहीं क्योंकि अतिशयोक्ति अलङ्कारविशेष का लक्षण है निमित्ततो बचो यत्तु लोकातिक्रान्तगोचरम् । मन्यन्तेऽतिशयोक्ति तामलङ्कारतया यया ॥ का० अ० २१८१ यहाँ निमित्त का होना आवश्यक है । इसीलिये आगे कुन्तक ने भी कहा है__'यद्वा कारणतो लोकातिक्रान्तगोचरत्वेन वचसः सैवेयमित्यस्तु' इत्यादि । इसी बात को प्रतिपादित करते हुए कि अतिशय तो सन्त्र विद्यमान रहता है वे कहते हैं कि उत्प्रेक्षातिशयान्विता ।। १४ ॥ इत्यस्याः, स्वलक्षणानुप्रवेश इत्यतिशयोक्तेश्च कोऽलंकारोऽनया विना ॥ १५॥ इति सकलालकरणानुग्राहकत्वम् । तस्मात् पृथगतिशयोक्तिरेवेयं । मुख्यतयेत्युच्यमानेऽपि न किंचिदतिरिच्यते । कविप्रतिभोत्प्रेक्षितत्वेन चात्यन्तमसंभाव्यमप्युपनिबध्यमानमनयैव युक्त्या समन्जसतां गाहते । न पुनः स्वातन्त्र्येण । यद्वा कारणतो लोकातिक्रान्तगोचरत्वेन वचसः सैवेयमित्यस्तु, तथापि प्रस्तुतातिशयविधानव्यतिरेकेण न .. किंचिदपूर्वमत्रास्ति ।
SR No.009709
Book TitleVakrokti Jivitam
Original Sutra AuthorN/A
AuthorRadhyshyam Mishr
PublisherChaukhamba Vidyabhavan
Publication Year
Total Pages522
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size21 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy