________________
योगशास्त्रम्
॥५६६॥
50386
मृत्युपदमार्जवं ब्रह्मणः पदम् । एतावाव्ज्ञानविषयः प्रलापः किं करिष्यति १ ॥ २ ॥ इति ॥ भवेयुरार्जवजुषो लोकेऽपि प्रीतिकारणम् । कुटिलादुद्विजन्ते हि जन्तवः पन्नगादिव ||३|| अजिह्मचित्तवृत्तीनां भववासस्पृशामपि । अकृत्रिमं मुक्तिमुखं स्वसंवेद्यं महात्मनाम् ||४|| कौटिल्यशकुना क्लिष्टमनसां वञ्चकात्मनाम् । परव्यापादनिष्ठानां स्वप्नेऽपि स्यात् कुतः सुखम् ।। ५ ।। समग्रविद्यावैदुष्येऽधिगतासु कलासु च । धन्यानामुपजायेत बालकानामिवार्जवम् ||६|| अज्ञानामपि बालानामार्जवं प्रीतिहेतवे । किं पुनः सर्वशास्त्रार्थपरिनिष्ठितचेतसाम् ? ॥ ७ ॥ स्वाभाविकी हि ऋजुता कृत्रिमा कुटिलात्मता । ततः स्वाभाविकं धर्मं हित्वा कः कृत्रिमं श्रयेत् ? ॥ ८ ॥ छलपैशुन्यवक्रोक्तिवञ्चनाप्रवणे जने । धन्याः केचिद् निर्विकाराः सुवर्णप्रतिमा इव ॥ ९ ॥ श्रुताधिपारप्राप्तोऽपि गौतमो गणभृद्वरः। अहो ! शैक्ष इवाश्रौषीदाजवाद् भगवद्भिरः ॥ १० ॥ अशेषमपि दुष्कर्मऋज्वालोचनया क्षिपेत् कुटिलालोचनां कुर्वन्नल्पीयोऽपि विवर्धयेत् ।। ११ ।। काये वचसि चित्ते च समन्तात् कुटिलात्मनाम् । न मोक्षः किन्तु मोक्षः स्यात् सर्वत्राकुटिलात्मनाम् ॥ १२ ॥ इति निगदितमुग्रं कर्म कौटिल्यभाजा - मृजुपरिणतिभाजां चानवद्यं चरित्रम् । तदुभयमपि बुद्धया संस्पृशन् मुक्तिकामो, निरुपममृजुभावं संश्रयेच्छुद्धबुद्धिः ॥ १३ ॥ १७ ॥ इदानीं लोभकषायस्वरूपमाह -
आकरः सर्वदोषाणां गुणग्रसनराक्षसः । कन्दो व्यसनवल्लीनां लोभः सर्वार्थबाधकः ॥ १८ ॥ आकरः खानिः सर्वदोषाणां प्राणातिपातादीनां 'लोहादीनामिव' इति गम्यते, गुणानां ज्ञानादीनां प्राणिनामिव यद् ग्रसनं कववलनं तत्र राक्षस इव राक्षसः, तथा कन्दो मूलाधोऽवयवः, कासां व्यसनवल्लीनां
चतुर्थ
प्रकाशः
॥५६६॥
