________________
ਵਿਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਇਹ ਦਰਵ ਕੋਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਘੇਰਦਾ। ਗੁਣ ਪੱਖੋਂ ਇਹ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਹਿੱਲਣ-ਚੱਲਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਜੀਵਾਂ ਗਤਿ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਧਰਮ ਤੱਤਵ ਹੈ।
(2) ਅਧਰਮਾਸਿਤ ਕਾਇਆ : ਇਸ ਦਾ ਸਵਰੂਪ ਧਰਮਾਸਿਤਕਾਈਆ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਖੜ੍ਹਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਦਿੰਦਾ
ਹੈ।
(3) ਅਕਾਸ਼ਆ ਸਤਿ ਕਾਇਆ : ਦਰਵ ਪੱਖੋਂ ਇਹ ਇਕ ਦਰਵ ਹੈ ਖੇਤਰ ਪੱਖੋਂ ਇਹ ਲੋਕ ਅਤੇ ਅਲੋਕ ਵਿਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਛੇ ਦਰਵ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉਹ ਲੋਕ ਹੈ ਪਰ ਜਿੱਥ ਇਕੱਲਾ ਅਕਾਸ਼ ਦਰਵ ਹੈ ਉਹ ਅਲੱਕ ਹੈ। ਅਕਾਸ਼ ਵਿਚ ਧਰਮ ਅਤੇ ਅਧਰਮ ਦਰਵ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਕੋਈ ਪਦਾਰਥ ਠਿਹਰ ਜਾਂ ਪਹੁੰਚ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਕਾਲ ਪੱਖੋਂ ਅਕਾਸ਼, ਅਨਾਦਿ ਅਨੰਤ ਹੈ। ਭਾਵ ਪੱਖੋਂ ਸ਼ਕਲ ਰਹਿਤ ਹੈ। ਗੁਣ ਪੱਖੋਂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਹਾਰਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਆਸਰਾ ਅਕਾਸ਼
ਹੈ।
(4) ਕਾਲ : ਦਰਵ ਪੱਖੋਂ ਅਨੰਤ ਹੈ। ਖੇਤਰ ਪੱਖੋਂ ਢਾਈ ਦੀਪ ਵਿਚ ਹੀ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕਾਲ ਦੀ ਸੁਭਾਵ ਵੀਤਨਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਅਸੀਂ ਮਨੁੱਖ ਪਸ਼ੂ ਆਦਿ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਜਿੱਥੇ ਸੂਰਜ ਚੰਦਰਮਾ ਆਦਿ ਨਛੱਤਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੈ। ਉਥੇ ਕਾਲ ਦਰਵ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਭਿੰਨ ਰੂਪ ਦਿਨ, ਰਾਤ, ਘੰਟਾ, ਮਿੰਟ, ਮਹੀਨਾ, ਸਾਲ, ਸਾਗਰੋਪੜ, ਪਲਯੋਪ ਹਨ। ਕਾਲ ਪੱਖੋਂ ਕਾਲ ਅਨੰਤ-ਅਨਾਦਿ ਹੈ। ਭਾਵ ਪੱਖੋਂ ਅਰੂਪੀ ਹੈ। ਭਾਵ ਸਮੇਂ ਕੋਈ ਸ਼ਕਲ ਨਹੀਂ। ਕਈ ਆਚਾਰਿਆ ਕਾਲ ਨੂੰ ਦਰਵ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ।
276
