________________
ਦੋ ਸ਼ਬਦ
ਡਾ. ਨਲਿਨੀ ਬਲਬੀਰ
ਫਰਾਂਸ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪੈਰਿਸ
{
ਜੈਨ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਗਿਆਰਾਂ ਅੰਗਾਂ ਵਿਚ ‘ਯਗਡੰਗ' ਸੂਤਰ ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਸਥਾਨ ਹੈ ਫੇਰ ਵੀ ਇਹ ਗ੍ਰੰਥ ਅਨੇਕਾਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਆਂ ਤੋਂ ਅਨੌਖਾ ਹੈ । ਦੂਸਰੇ ਪੁਰਾਣੇ ਜੈਨ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਪੱਖ ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਕਈ ਦੂਸਰੋ ਅਨੇਤੀਰਥੀ (ਹੋਰ ਮੱਤਾਂ ਵਾਲੇ) ਮੱਤਾਂ ਦਾ ਵਿਵਰਨ ਜਿਆਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚ ਕ੍ਰਿਆਵਾਦ, ਵੇਦਾਂਤ ਅਤੇ ਨਿਯਤੀਵਾਦ ਦਾ ਵਰਨਣ ਤੇ ਖੰਡਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
ਅਰਧ ਮਾਗਧੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਦਾ ਨਾਂ “ਸੁਯਗੰੜਗ' ਹੈ । ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ਸੂਤਰ ਕ੍ਰਿਤਾਂਗ ਪ੍ਰਸਿਧ ਹੈ । ਪਰ ਕਈ ਵਿਦਵਾਨਾ ਅਨੁਸਾਰ ਅਰਧ ਮਾਂਗਧੀ ‘ਸੁਯ’ ਦਾ ਭਾਵ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਸੁੱਚੀ ਭਾਵ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਹੈ ।
ਵਿਚ ਪਹਿਲਾ
ਸ਼ਰੁਤ ਸੰਕਧ
ਵਿਚ
ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਆਦਿ ਵਰਿਤਾ ਦਾ ਵੀ ਇਤਿਹਾਸ ਲਈ ਬਹੁਤ
ਸੁਯਗਡੰਗ ਦੇ ਦੋ ਸ਼ਰੁਤ ਸੰਕਧ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ । ਇਹ ਸੰਕਧ ਅਲੱਗ ਅਲੱਗ ਛੰਦਾਂ ਅਧਿਐਨਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਲੋਕਾ ਤੋਂ ਛੁੱਟ ਵੈਤਾਲਿਆ, ਪੁਰਾਣੀ ਆਰਿਆ ਪ੍ਰਯੋਗ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਸੂਖਮ ਪਰਿਖਨ, ਭਾਰਤੀ ਛੰਦ ਦੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਇਸ ਸ਼ਰੁਤ ਸੰਕਧ ਦੇ 16 ਅਧਿਐਨ ਹਨ । ਮਤ ਮਾਤਤੰਤਰਾਂ ਦੇ ਖੰਡਨ ਤੋਂ ਛੁਟ ਇਸ ਵਿਚ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ਿਆ ਦਾ ਉਲੇਖ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਛੇਵੇਂ ਅਧਿਐਨ ਵਿਚ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਦੀ ਸੁੰਦਰ ਸਤੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । ਹੋਰ ਅਧਿਐਨਾ ਵਿਚ ਨਿਰਗ੍ਰੰਥ (ਜੈਨ ਸਾਧੂਆਂ) ਨੂੰ ਸਾਵਧਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਜਮੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਕਸ਼ਟਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਸਤਰੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਚਰਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ? ਨਰਕ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ ਦੁੱਖ ਹਨ ? ਚਰਿੱਤਰ ਹੀਣ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ? ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਸੁਯੰਗਡੰਗ ਦੇ ਛੋਟੇ ਪਦਾ ਵਿਚ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ।
ਦੂਸਰੇ ਸ਼ਰੁਤ ਸੰਕਧ ਅਧਿਐਨ ਵਿਚ 7 ਅਧਿਐਨ ਹਨ । ਇਹ ਭਾਗ ਜਿਆਦਾ ਗੱਦ
(ਹ)
