________________
ਸੱਤਵਾਂ ਅਧਿਐਨ ਨਾਲੰਦੀਆਂ
ਇਸ ਅਧਿਐਨ ਦੀ ਰਚਨਾ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਜਿਲ੍ਹਾ ਨਾਲੰਦਾ ਵਿਚ ਹੋਈ ਸੀ । ਪਹਿਲਾ ਦੇ ਅਧਿਐਨਾ ਵਿਚ ਸਾਧੂ ਜੀਵਨ ਸੰਭਧਿਤ ਨਿਯਮ ਮਰਿਆਦਾਵਾਂ ਹਨ । ਪਰ ਇਸ ਅਧਿਐਨ ਵਿਚ ਗ੍ਰਹਿਸਥ ਧਰਮ ਦੀ ਬੜੀ ਬਾਰੀਕੀ ਨਾਲ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ।
ਨਾਲੰਚਾ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਅਰਥ ਨਿਰਯੂਕਕਾਰ ਨੇ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿਥੇ ਚਾਨ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਨਾਲੰਦਾ ਹੈ । ਭਾਵ ਨਾਲੰਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਹਰ ਮੱਤ ਦੇ ਸਾਧੂ ਲਈ ਦਾਨ ਸਹਿਜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਇਸ ਅਧਿਐਨ ਵਿਚ ਨਾਲੰਦਾ ਨੂੰ ਰਾਜਹਿ ਨਗਰੀ ਦਾ ਮੁਹੱਲਾ ਦਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਰਾਜ ਦ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਹੱਦ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਇਹ ਗਲ ਪੂਰਾਵਤਵ ਪਖੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ।
| ਇਸ ਨਗਰ ਵਿਚ ਲੇਪ ਨਾਂ ਦਾ ਅਮੀਰ ਮਣਉਪਾਸਕ (ਜੰਨ ਉਪਾਸਕ) ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ । ਜੋ ਅਮੀਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਤਤੱਵਾਂ ਦਾ ਗੁੜਾ ਜਾਣਕਾਰ ਸੀ । ਉਸ ਨੂੰ ਨਿਰਗ੍ਰੰਥ (ਜੈਨ) ਧਰਮ ਵਿਚ ਅਥਾਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ । ਉਸ ਨੇ ਨਾਲੰਦਾ ਵਿਖੇ ਇਕ ਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਆ ਨਾਂ ਦੀ ਉਦਕਸ਼ਾਲਾ (ਪਿਆਉ) ਦਾ ਨਿਰਮਾਨ ਕਰਾਇਆਂ । ਇਸ ਪਿਆਓ ਦੇ ਕੋਲ ਹਸਤੀ ਆਮ ਨਾਂ ਦਾ ਬਗੀਚਾ ਸੀ । ਜੋ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਸੀ ।
ਇਸ ਬਾਗ ਵਿਚ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਚੈਲੇ ਇੰਦਰ ਭੂਤੀ ਠਹਿਰੇ ਹੋਏ ਸਨ । ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਗਵਾਨ ਪਾਰਸ਼ਵ ਨਾਥ ਦੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦੇ ਨਿਰਗ੍ਰੰਥ [ਚੈਨ ਸਾਧੂ ਪੇਡਾਲ ਪੁਤਰ ਉਦਕ ਉਸ ਬਗੀਚੇ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚੇ । ਦੋਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਈ ਧਰਮ ਚਰਚਾ ਦਾ ਗਿਆਨ ਭਰਪੂਰ ਵਰਨਣ ਇਸ ਅਧਿਐਨ ਵਿਚ ਹੈ ।
ਇਸ ਚਰਚਾ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਪੇਡਾਲ ਪੁਤਰ ਮੁਨੀ ਨੇ ਭਗਵਾਨ ਗੌਤਮੇਂ ਇੰਦਰਭੂਤੀ ਦੇ ਸਾਹਮਨੇ ਉਠਾਏ ਹਨ । ਇਕ ਤਾਂ ਤਰੱਸ [ਹਿਲਨ ਚਲਣ ਵਾਲੇ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਪਛਖਾਨ ਨਿਅਮ ਵਾਰੇ ਹੈ । ਦੂਸਰਾ ਨੁਕਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਤਰੱਸ ਸਥਾਵਰ ਬਣ ਜਾਏ, ਤਾ ਤਰੱਸ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਤਿਆਗ ਬੇਅਰਥ ਹੈ ।
ਗੌਤਮ ਸਵਾਮੀ ਨੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਤਿੰਨ ਕਾਲ ਵਿਚ ਨਾ ਕਦੇ ਹੋਇਆ ਹੈ ਨਾ ਹੋਵੇਗਾ ਨਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਤਰੱਸ ਸਥਾਵਰ ਬਣ ਜਾਣ ਜਾਂ ਸਾਰੇ ਸਥਾਵਰ, ਤਰੱਸ ਬਣ ਜਾਨ । ਉਪਾਸਕ ਦਾ ਤਿਆਗ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਹੈ ਜਦ ਤਕ ਉਹ ਜੀਵ
248
