________________
ਸਮੋਸਰਨ ਨਾਮਕ ਵਾਰਹਵਾਂ ਅਧਿਐਨ
ਸਮੋਸਰਨ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਪਾਰਿਭਾਸ਼ਿਕ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਅਰਬ ਹੈ ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਦੀ ਧਰਮ ਸਭਾ । ਜਿਸ ਸਭਾ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖ, ਇਸਤਰੀ, ਦੇਵਤੇ, ਦੇਵੀਆਂ, ਪਸ਼ੂ ਤੇ ਪੰਛੀ ਤੀਰਥੰਕਰ ਭਗਵਾਨ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਅਪਣੀ ਅਪਣੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਸੁਣਦੇ ਹਨ । ਭਗਵਾਨ ਦੇ ਸਮੱਸਰਨ ਦਾ ਨਿਰਮਾਨ ਦੇ ਵਤਿਆਂ ਵਲੋਂ ਅਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਿੰਨੇ
ਥਾਂ ਵਿਚ ਸਮੱਸਰਨ ਬਾਰੇ ਕਾਫੀ ਵਿਸਥ ਰ ਨਾਲ ਵਰਨਣ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । | ਇਸ ਅਧਿਐਨ ਵਿਚ ਸਮੱਸਰਨ ਦਾ ਅਰਥ ਇਕ ਥਾਂ ਦੇ ਇਕੱਠ ਤੋਂ ਲਿਆਂ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਅਧਿਐਨ ਵਿਚ ਨਿਰਉਕਤੀਕਾਰ 'ਤੇ ਟੀਕਾਕਾਰ ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਭਗਵਾਨ ਦੇ 363 ਮਤਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਇਹ ਭੇਦ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ । ਇਸ ਅਧਿਐਨ ਦਾ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਮਹਤਵ ਬਹੁਤ ਹੈ । ਅਨੇਕਾਂਤਵਾਦ ਪਖ ਹੀ ਹਰ ਸਿਖਿਆ ਹਿਣ ' ਕਰਨ ਯੋਗ ਹੈ ।
ਆਵਦੀ- ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ 180 ਭੇਦ ਹਨ । (1) ਜੀਵ ਅਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਹੈ । (2) ਜੀਵ ਦੂਸਰੇ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । (੩) ਜੀਵ ਨਿੱਤ ਹੈ । (4) ਜੀਵ ਅਨਿੱਤ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਾਰ ਭੇਦਾਂ ਨਾਲ ਕਾਲ ਲੈਣ ਤੇ ਇਹ 20 ਭੇਦ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਜਿਵੇਂ-l) ਜੀਵ ਕਾਲ ,ਪੱਖ ਹੈ । 2) ਜੀਵ ਸਮਾਂ ਪਾ ਕੇ ਦੂਸਰੇ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਵਿਚ , ਹੁੰਦਾ ਹੈ । 3) ਜੀਵ ਚੇਤਨ ਗੁਣ ਕਾਰਣ ਨਿੱਤ ਹੈ । (4) ਜੀਵ ਦੀ ਬੁਧੀ, ਕਾਲ ਪਾਕੇ ਘਟਦੀ, ਵੱਧਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਅਨਿੱਤ ਹੈ । (5) ਜੀਵ ਸੁਭਾਵ ਪਖੋ ਹੈ । (6) ਜੀਵ ਸੁਭਾਵ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਅਪਣੇ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । (7) ਜੀਵ ਸੁਭਾਵ ਪਖੋਂ ਖੁਦ ਕਾਇਮ ਰਹਿਨ ਕਾਰਣ ' ਨਿੱਤ ਹੈ । (8) ਜੀਵ ਸੁਭਾਵ ਕਾਰਣ ਮੌਤ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਅਨਿੱਤ ਹੈ । (9) ਜੀਵ ਨੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਹਜਾਰਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋਕੇ ਖੁਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ : (10) ਜੀਵ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਦੂਸਰੇ ਕਾਰਣ ਮਿਲਕੇ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । (11) ਜੀਵ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋਕੇ ਸਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।12) ਜੀਵ ਹੋਣ [ਨਿਅਤੀ |ਕਾਰਣ ਪੈਦਾ ਹੋਕੇ ਮਰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਅਨਿੱਤ ਹੈ ।
[13]
