________________
ਅਨੇਕਾਂਤਵਾਦ ਵਿਚ ਅੰਤ ਪਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ--ਧਰਮ । ਵਸਤੂ ਦੇ ਅਨੇਕ ਸੁਭਾਅ ਜਾਂ ਅਨੰਤ ਧਰਮ ਦਾ ਕਥਨ । ਜੈਨ ਦਰਸ਼ਨ ਅਨੁਸਾਰ ਹਰ ਵਸਤੂ ਚਾਹੇ ਜੀਵ ਹੈ ਜਾਂ ਅਜੀਵ । ਉਸ ਵਿਚ ਉਤਪਾਦ, ਵਿਆਏ, ਧਰੋਵਯ ਸ਼ੀਲਤਾ ਹੈ । ਵਸਤੂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਵਿਰੋਧੀ ਦਵੰਦਾਂ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਅਨੇਕਾਂਤ ਵਾਦ ਹੈ ਅਤੇ ਅਨੇਕਾਂਤ ਵਾਦ ਦੀ ਕਥਨ ਸ਼ੈਲੀ ਸਿਆਦ ਵਾਦ ਹੈ । ਜੈਨ ਅਚਾਰੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਤੇ ਕਈ ਸੁੰਤਤਰ ਗ੍ਰੰਥ ਲਿਖੇ ਹਨ । ਸਿਆਦਵਾਦ ਵਿਚ ਦੋ ਪੱਦ ਹਨ । ਜਿਆਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿਸੇ ਪੱਖ ਤੋਂ । ਭਾਵ ਸੱਚ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਪੱਖ ਹਨ । ਕਿਸੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਕੋਈ ਪੱਖ ਠੀਕ ਹੈ ਹੋਰ ਪੱਖ ਠੀਕ ਹੈ । ਸੰਕਰਾ ਅਚਾਰੀਆ, ਸਵਾਮੀ ਦਿਆਨੰਦ ਬਾਣੀ ਡਾਕਟਰ ਰਾਧਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਸੁਆਦ ਦਾ ਅਰਥ ਸ਼ਾਇਦ ਕੀਤਾ ਹੈ ਸਿਟੇ ਵਝੋਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਸੰਸ਼ਯਵਾਦ ਆਖਿਆ ਹੈ । ਜੋ ਜੈਨ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਅਨੁਸਾਰ ਗਲਤ ਹੈ ।
ਤਾਂ
ਦੂਸਰੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਕੋਈ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ, ਅਤੇ
ਸ਼ਪਤਭੰਗੀ
ਮਿਆਦ ਵਾਦ ਵਿਚ ਇਕ ਵਚਨ ਨੂੰ 7 ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਾਲ ਕਥਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਜਾਨਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਹ ਸਭ ਵਚਨ ਸਾਪੇਖ (ਕਿਸੇ ਪੱਖ ਤੋਂ) ਹੈ । (1) ਸੁਆਦ ਆਸਤੀ :-ਕਿਸੇ ਪਖੋਂ ਹੈ ।
(2) ਸੁਆਦ ਨਾਸਤੀ :—ਕਿਸੇ ਪਖੋਂ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
(3) ਸੁਆਦ ਆਸਤੀਨਾਸਤੀ :—ਕਿਸੇ ਪੱਖੋਂ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਪਖੋਂ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਿਆਦ ਅਵੱਕਤਯ :—ਕਿਸੇ ਪਖੋਂ ਨਾਂ ਆਖਣ ਯੋਗ ਹੈ
(4)
(5) ਸੁਆਦ ਆਸਤੀ, ਸਿਆਦ ਅਵਕੱਤਵਯ :-ਕਿਸੇ ਪਖੋਂ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਪਖੋਂ ਨਾਂ ਆਖਣ ਯੋਗ ਹੈ ।
(6) ਸਿਆਦ ਨਾਸਤੀ, ਸਿਆਦ ਅਵਕੱਤਵਯ :- ਕਿਸੇ ਪਖੋਂ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਪਖੋਂ ਨਾਂ
ਵਰਨਣ ਯੋਗ ਹੈ ।
(7) ਸਿਆਦ ਆਸਤੀ, ਸੁਆਦ ਨਾਸਤੀ ਅਤੇ
ਹੈ, ਕਿਸੇ ਪਖੋਂ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਪਖੋਂ ਪਹਿਲੇ 4 ਬੋਲਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੀ
ਸਿਆਦ ਅਵਕੱਤਵਯ :—ਕਿਸੇ ਪਖੋਂ ਨਾਂ ਵਰਨਣ ਯੋਗ ਹੈ ।
ਅੰਤਮ ਤਿੰਨ ਬੋਲ ਹਨ । ਸੁਆਦ ਵਾਦ ਦੀ
ਹਾਂ, ਨਾਂ, ਨਾਂ ਆਖਣ ਯੋਗ ਬੋਲ ਵਸਤ੍ ਦੇ ਦਰਵ ਖੇਤਰ, ਕਾਲ ਅਤੇ ਭਾਵ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਕੁਝ ਉਦਾਹਰਣ :
ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਉਪਰ ਅਨੇਕਾਂਤਵਾਦ ਵਰਗੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਵਰਨਣ ਕਰਦੇ ਸਤ ਬੋਲ ਲਿਖੇ ਹਨ । ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਉਦਾਹਰਨਾ ਰਾਹੀਂ ਸਿਧ ਕਰਾਂਗੇ ।
ਇਕ ਪਦਾਰਥ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਖਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਸੁਭਾਵ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਸਭ ਦਾ
੧੭੫
