________________
ਅਨਾਦੀ ਅਨੰਤ ਹੈ । ਭਾਵ ਪੱਖੋਂ ਅਰੂਪੀ ਹੈ । ਗੁਣ ਪੱਖੋਂ ਚੇਤਨ ਵਾਲਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਦਗਲ
ਪੁਦਗਲ ਗੁਣ ਪੱਖੋਂ ਅਨੰਤ ਹੈ । ਖੇਤਰ ਪੱਖੋਂ ਲੋਕ ਤਕ ਹੈ । ਕਾਲ ਪੱਖੋਂ ਅਨਾਦੀ ਅਨੰਤ ਹੈ । ਭਾਵ ਪੱਖੋਂ ਰੂਪੀ (ਸ਼ਕਲ ਵਾਲਾ) ਹੈ। ਗੁਣ ਪੱਖੋਂ ਬਨਣਾ, ਗਲਣਾ, ਸੜਨਾ ਅਤੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾ ਖੁਦਗਲ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਹੈ ।
(1) ਪਰਿਣਮਨ :---ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਅਸਲ ਸਥਿਤੀ ਛੱਡੇ ਬਿਨਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਆ ਜਾਣਾ ਹੀ ਪਰਿਣਮਨ ਹੈ ।
(2) ਗਤੀ :—ਅਕਾਸ਼ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਸਿਲਸਿਲੇ ਵਾਰ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰਨਾ। (3) ਕ੍ਰਿਆ :--ਹੋਰ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਵਿਚ ਸਮਾਂ ਬੀਤ ਜਾਣਾ ।
(5) ਪਰਤਯੋ-ਅਪਣੱਤਯ :—ਪਹਿਲਾ ਪਿਛੇ, ਨਵਾਂ, ਪੁਰਾਣਾ, ਵੱਡਾ, ਛੋਟਾ ਹੋਣਾ । ਇਨ੍ਹਾਂ
ਸਭ ਵਿਚ ਕਾਲ ਦਰਵ ਸਹਾਇਕ ਹੈ ।
ਪੁਦਗਲ ਦਰਵ ਦੇ ਉਪਕਾਰ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ (1) ਸ਼ਰੀਰ (2) ਬਾਣੀ (3) ਮਨ (4) ਸਾਹ (5) ਉਛਵਾਸ (6) ਸੁਖ ਦੁਖ (7) ਜਿੰਦਗੀ, (8) ਮੌਤ । ਇਹ ਸਭ
ਪ੍ਰਦਗਲ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਦਗਲ ਦੇ ਕੰਮ
ਸ਼ਬਦ, ਬੰਧ, ਸੁਖਮਤਵ, ਸਥੂਲਯ, ਸੰਸਥਾਨ, ਭੇਦ, ਤਮ, ਛਾਈਆ ਆਤਪ (ਹਨੇਰਾ) ਅਤੇ ਉਦਯੋਤ ਪ੍ਰਦਗਲ ਦੇ ਕੰਮ ਹਨ । ਇਹ ਸਭ ਜੀਵ ਲਈ ਸਹਿਯੋਗੀ ਹਨ ।
ਅਦਾਰੀਕ ਆਦੀ ਸਰੀਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਖੁਦਗਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਤੇਜਸ ਤੇ ਕਾਰਮਣ ਇੰਦਰੀਆਂ ਤੋਂ ਪਰ ਸੂਖਮ ਸਰੀਰ ਹਨ । ਇਹ ਸਰੀਰ ਸਾਹਮਣੇ ਵਿਖਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਅਦਾਰਿਕ ਦਾ ਸਿਟਾ ਹਨ । ਸਰੀਰ ਦੇ ਦੁਖ ਸੁਖ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੇ ਹਨ ।
ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਪੁਦਗਲਾ ਨੂੰ ਭਾਸ਼ਾ ਵਰਗਨਾ ਆਖਦੇ ਹਨ ।
ਮਨ ਦੀਆ ਵਰਗਣਾ ਕਾਰਨ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸਰੀਰ 'ਤੇ ਠੀਕ ਤੇ ਗਲਤ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਮਨ ਦੇ ਵਰਗਨਾ ਨਾਲ ਮਨ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਦਾ ਕਾਰਣ ਹਨ।
ਆਤਮਾ ਰਾਹੀਂ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਪ੍ਰਾਣ ਵਾਯੂ [ਪ੍ਰਾਣ] ਅਤੇ ਪੇਟ ਰਾਹੀਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਉਛੱਵਾਸ ਵਾਯੂ [ਅਪਾਣ] ਇਹ ਦੋਹੇ ਪਦਗਲ ਹਨ ।
ਅਚਾਰਿਆ ਨੇਮੀ ਚੰਦਰ ਅਨੁਸਾਰ ਖੁਦਗਲ ਸਰੀਰ ਨਿਰਮਾਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਅਦਾਰਿਕ ਵਰਗਣਾ ਨਾਲ ਅਦਾਰਿਕ, ਵੇਕਰਿਆ ਵਰਗਣਾ ਨਾਲ ਵੇਕਰੀਆ, ਆਹਾਰਕ ਵਰਗਣਾ ਨਾਲ ਅਹਾਰਕ ਸ਼ਰੀਰ ਸ਼ਵਾਸੋਸਵਾਸ਼, ਤੇਜਸ ਵਰਗਣਾ ਰਾਹੀਂ ਤੇਜਸ ਸ਼ਰੀਰ, ਭਾਸ਼ਾ ਵਰਗਣਾ ਰਾਹੀਂ ਬਣੀ, ਮਨ ਵਰਗਣ ਰਾਹੀਂ ਮਨ ਅਤੇ ਕਰਮ ਵਰਗਣਾ ਰਾਹੀਂ
੧੬੮
