________________
ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਨਾਲ ਸਭ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਇਕ ਸਮੇਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਜੀਵਾਂ ਵਿਚ ਦੁਖ-ਸੁੱਖ, ਛੋਟੇ ਬੜੇ ਦਾ ਫਰਕ ਦਾ ਦਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਆਤਮਾਂ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰ ਸਤਾ ਹੈ ।
ਸਧਾਰਣ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਆਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਜਿਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਣ ਹੈ । ਉਹ ਜੀਵ ਹੈ । ਨਿਸ਼ਚੇ ਪਖੋਂ ਜੀਵ ਭਾਵ ਪ੍ਰਾਣ (ਗਿਆਨ, ਦਰਸ਼ਨ, ਸੁਖ ਅਤੇ ਵੀਰਜ) ਸਹਾਰੇ ਜਿਉਂਦਾ ਹੈ ! ਵਿਵਹਾਰ ਪਖੋਂ ਕਰਮ ਵਸ਼ ਅਸ਼ੁਧ ਦਰੱਵ ਭਾਵ ਪ੍ਰਾਣ (5 ਇੰਦਰੀਆਂ 3 ਬਲ, 1 ਆਯੂ ਅਤੇ । ਸ਼ਵਾਸੋਸ਼ਵਾਸ) । ਇਹ 10 ਪ੍ਰਾਣਾਂ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਜਿਉਂਦਾ ਹੈ !
ਜੀਵ ਦੀ ਇਹ ਵਿਆਖਿਆ ਸ਼ਰੀਰ ਧਾਰੀ ਜੀਵਾਂ ਤੇ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਸਿੱਧ (ਸਰੀਰ ਮੁਕਤ) ਆਤਮਾਂਵਾਂ ਤੇ ਨਹੀਂ ।
ਉਪਯੋਗ ਜੀਵ ਦਾ ਲਛਣ ਹੈ ਇਹ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ । ਸਾਕਾਰ ਉਪਯੋਗ (ਗਿਆਨ) (2) ਨਿਰਾਕਾਰ ਉਪਯੋਗ (ਦਰਸ਼ਨ) । ਭਾਵ ਜਾਨਣਾ ਅਤੇ ਉਸ ਜਾਣਨ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਵੇਖਣਾ ਜੀਵ ਦਾ ਲੱਛਣ ਹੈ ਚੇਤਨਾਂ ਜੀਵ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ।
ਜੀਵ ਆਪਣੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਖੁਦ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਭੋਗਣ ਵਾਲਾ ਹੈ । ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਬੰਧਨ ਵਿਚ ਖੁਦ ਹੀ ਫਸਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਖੁਦ ਹੀ ਮੁਕਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਬੰਧਨ ਵਿਚ ਫਸੀਆ ਜੀਵ ਸੰਸਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬੰਧਨ ਮੁਕੱਤ ਮੋਕਸ਼ ਧਾਰੀ ਨਿਰਾਕਾਰ ਸਿੱਧ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਹੈ ।
ਜੀਵ (ਆਤਮਾ) ਦਾ ਸ਼ਰੀਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਹੈ ਉਹ ਸਰੀਰ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖ ਨਹੀਂ। ਜਦ ਸਰੀਰ ਦੁਖੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਆਤਮਾ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਬੰਧਨ ਕਾਰਣ ਜੀਵ ਸੁਖੀ, ਦੁਖੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰੀ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਸਾਝੇ ਲੱਛਣ ਇਹ ਵੀ ਹਨ 1) ਅਹਾਰ ਸੰਗਿਆਂ 2) ਭੇ ਸੰਗਿਆ 3) ਮੈਥੁਨ ਸੰਗਿਆ 4) ਪਰਿਹਿ ਸੰਗਿਆ । ਇਨਾਂ ਚਾਰਾਂ ਦੀ ਹੱਦ ਸੰਸਾਰੀ ਜੀਵਾਂ ਵਿਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
1. ਜੀਵ ਤੱਤਵ ਨੂੰ ਤੱਤਵਾਂ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾ ਤੱਤਵਾਂ ਜੀਵ ਹੈ ਇਸ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਵਡਾ ਗ੍ਰੰਥ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਵਿਚ ਚੇਤਨਾ ਹੋਵੇ, ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਗੁਣ ਪਾਇਆ ਜਾਵੇ, ਉਹ ਜੀਵ ਹੈ । ਜੀਵ ਅਨਾਦਿ ਅਨੰਤ, ਸ਼ਾਸਵਤ ਪਦਾਰਥ ਹੈ । ਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਬਣਾਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਂ ਉਸ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੀਵ ਸਵੈ ਸਿੱਧ ਹੈ । ਜੀਉਦਾ ਰਹਿਣ ਕਾਰਣ ਜੀਵ ਅਖਵਾਉਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਅੱਗ ਦਾ ਗੁਣ ਗਰਮੀ ਅੱਗ ਤੋਂ ਅੱਡ ਨਹੀਂ, ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਚੇਤਨਾ ਜੀਵ ਤੋਂ ਭਿੰਨ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ ਅਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਬੱਦਲ
੧੩੨ .
