________________
(7) ਨਿਰਜਰਾ (8) ਬੰਧ (9) ਮੋਕਸ਼ (ਸ਼ਵੇਤਾਂਵਰ ਜੈਨ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਅਨੁਸਾਰ)
ਦੇਵ, ਗੁਰੂ ਧਰਮ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਤਤਵ ਦੇ ਪ੍ਰਤਿ ਸ਼ਰਧਾ ਵਿਵਹਾਰ ਸਮਿਅਕੱਤਵ (ਸਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ) ਦਾ ਲਛਣ ਹੈ ਉਹ ਤਦ ਹੀ ਸਾਰਥਕ ਅਤੇ ਸਫਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਦ ਆਤਮਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤਿ ਸ਼ਰਧਾ ਜਾ ਅਨੁਭੂਤੀ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਦ੍ਰਿਡ਼ ਪ੍ਰਤੀਤੀ, ਰੁਚੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੋਵੇ। ਜਦ ਨਿਸ਼ਚੇ ਸਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਨਾਲ ਜੀਵ ਅਤੇ ਅਜੀਵ ਦਾ ਨਿਸ਼ਚੇ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੀਵ ਆਪਣਾ ਸਵਰੂਪ ਪਹਿਚਾਨ ਕੇ, ਆਤਮ ਕਲਿਆਨ ਵੱਲ ਵੱਧਦਾ ਹੈ ਰਾਗ ਅਤੇ ਦਵੇਸ਼ ਛੱਡਦਾ ਹੈ । ਮੋਕਸ਼ ਧਰਮ ਦਾ ਪਾਲਨ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਵਿਚ ਸਵੈ ਬੁਧੀ ਅਤੇ ਸਵੈ ਵਿਚ ਪਰ ਬੁੱਧੀ ਦਾ ਰਹਿਣਾ ਮਿਥਿਆਤਵ ਹੈ । ਸਵੈ ਵਿਚ ਸਵ ਬੁਧੀ ਪਰ (ਪਰਾਏ) ਪਰ ਬੁਧੀ ਹੋਣਾ ਨਿਸ਼ਚੈ ਸਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਹੈ ।
ਜੀਵ
ਲਛਣ : ਜੈਨ ਸ਼ਾਸਤਰ ਕਾਰਾਂ ਨੇ ਜੀਵ ਦੇ ਲੱਛਣ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਆਖੇ ਗਏ ਹਨ :1) ਅਨਾਦੀ : ਇਸ ਤੋਂ ਭਾਵ ਇਹ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਹ ਨਹੀਂ ਆਖ ਸਕਦੇ ਕਿ ਜੀਵ ਆਤਮਾ ਦਾ ਜਨਮ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਸਮੇਂ ਹੋਈਆ । ਇਸ ਪਖੋਂ ਜੀਵ ਅਜਨਮਾ ਜਾਂ ਅਨਾਦੀ ਹੈ।
(2) ਅਨਿਧਨ :- -ਜੀਵ ਕਦੇ ਮਰਦਾ ਨਹੀਂ, ਜੀਵ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਅਮਰ ਹੈ, ਸ਼ਰੀਰ ਦਾ ਮਰਨਾ ਜੀਵ ਦਾ ਮਰਨ ਨਹੀਂ ਅਖਵਾ ਸਕਦਾ।
(3) ਅਕਸ਼ੇ :--ਜੀਵ ਆਤਮਾ ਸ਼ਕਤੀ ਪਖੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੀ, ਹੁਣ ਹੈ, ਅਗੋਂ ਨੂੰ ਰਹੇਗਾ । ਜੀਵ ਆਤਮਾ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿਚ ਕਦੇ ਘਾਟਾ ਵਾਧਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੋਂਦ ਵਾਲਾ ਹੈ ।
(4) ਧਰੁਵ :—ਜੀਵ ਦਰਵ (6 ਦਰਵ) ਪਖੋਂ (5) ਨਿੱਤ :–ਦਰੱਵ ਪਖੋਂ ਜੀਵ ਦਰੱਵ ਦਾ (ਸੁਭਾਅ) ਪਖੋਂ ਸ਼ਰੀਰ ਬਦਲਦਾ ਹੈ। ਸਗੋਂ ਆਤਮਾ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਟਿਕੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਕਦੇ ਅੰਤ ਨਹੀਂ। ਕੇਵਲ ਪਰਿਆਏ ਇਹ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਤਮਾ ਦਾ ਨਹੀਂ,
(6) ਸੰਕੋਚ ਤੇ ਵਿਕਾਸ਼ ਸ਼ੀਲ :—ਨਿਸਚੈ ਪਖੋਂ
ਆਤਮਾ (ਜੀਵ) ਕ੍ਰਿਆ ਰਹਿਤ ਹੈ । ਪਰ ਵਿਵਹਾਰ ਪਖੋਂ ਸ਼ਰੀਰ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਹੈ ।
(7) ਦੇਹ ਪਰਿਮਾਣ :-ਜੀਵ ਆਤਮਾ ਸਾਰੇ ਸ਼ਰੀਰ ਵਿਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਆਤਮਾ ਦਾ ਸਥਾਨ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੈ ਇਹ ਹਿੰਦੂ ਪਰਮ ਤਰਾਂ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਨਹੀਂ।
(8) ਅਸੰਖਿਆਤਮਕ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ :—ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸੂਖਮ ਤੋਂ ਸੂਖਮ ਭਾਗ । ਆਤਮਾ ਦੇ ਅਸੰਖ ਚੇਤਨ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਆਪਸ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੁੜੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਸੰਗਲ ਦੀਆਂ ਲੜੀਆਂ। ਆਤਮਾ ਦੇ ਕਦੇ ਟੁਕੜੇ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ । ਆਤਮਾ ਅਖੰਡ ਹੈ । ਇੰਦਰੀਆਂ ਰਾਂਹੀਂ ਨਾ ਵਿਖਾਈ ਦੇਣ
(9) ਅਰੂਪੀ ਅਤੇ ਅਮੂਰਤੀਕ: - ਨਸ਼ਚੇ ਪਖੋਂ
-
१३०
