________________
ਅਜੇਹੇ ਹਨ ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਦੁਸ਼ਮਨੀ, ਮੈਤਰੀ, ਲਾਭ, ਹਾਨੀ ਦਾ ਕਾਰਣ ਹਨ ਹਰ ਪਰਵਿਰਤੀ ਨਾਲ ਨਿਵਰਤੀ ਜੁੜੀ ਹੈ ਪਰਵਿਰਤੀ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਇੱਛਾ ਪੂਰਵਕ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਤੇ ਲਗ ਜਾਨਾ ਅਤੇ ਨਿਵਰਤੀ ਦਾ ਕੰਮ ਪਰਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਹੈ । ਕਿਸੇ ਦਾ ਮਨ ਰਾਹੀਂ ਭਲਾ ਜਾਂ ਬੁਰਾ ਕਰਨਾ ਮਾਨਸਿਕ ਪਰਵਿਰਤ ਹੈ ਕੌੜੇ ਮਿੱਠੇ ਵਚਨ ਬੋਲਨਾ ਵਚਨ ਪਰਵਰਤੀ ਹੈ । ਸ਼ਰੀਰ ਰਾਹੀਂ ਭੈੜੇ ਜਾਂ ਚੰਗੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਕਾਵਿਕ ਪਰਵਿਰਤੀ ਹੈ । ਪਰਵਿਰਤੀ ਦਾ ਚੰਗਾ ਬੁਰਾ ਹੋਣਾ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਆਤਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ । | ਇਸ ਲਈ ਸਮਿਅਕ ਚਾਰਿੱਤਰ ਦੇ ਦੋ ਰੂਪ ਹਨ । (1) ਪਰਵਿਰਤੀ ਮੁਲਕ (ਹਿਸਥ ਧਰਮ) (2) ਨਿਵਰਤੀ ਮੁਲਕ (ਸਾਧੂ ਧਰਮ)
ਗਿਆਨ, ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਸਮਿਅਕ ਹੋਣਾ ਕਿ ਹੈ ? ਉਸ ਦਾ ਪਤਾ ਸਮਿਅਕ ਚਾਰਿੱਤਰ ਰਾਹੀਂ ਜਾਹਿਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਚਾਰਿੱਤਰ ਧਰਮ ਦਾ ਅਧਾਰ ਹੈ ਅਹਿੰਸਾ ਵਰਤ ਸੱਤ, ਚੋਰੀ ਨਾ ਕਰਨਾ, ਬ੍ਰਹਮਚਾਰਜ ਅਤੇ ਅਪਾਰੰਨ੍ਹ ਵਰਤ ਇਸ ਦੇ ਰਖਿਅਕ ਹਨ !
, ਜੈਨ ਅਚਾਰਿਆ ਨੇ ਅਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਮਲ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਹੈ । (1) ਦਰਵ ਹਿੰਸਾ (ਸਰੀਰ ਰਾਹੀਂ ਹਿੰਸਾ) ਭਾਵ ਹਿੰਸਾ (ਮਨ ਰਾਹੀਂ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਤੀ ਨੇਤਿਕ ਹਿੰਸਕ ਭਾਵ ਰਖਨ) | ਜਦ ਕਿਸੇ ਜੀਵ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਜਾਂ ਅਸਾਵਧਾਨੀ ਕਾਰਨ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਦੂਸਰੇ ਜੀਵ ਦਾ ਘਾਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਦਰਵ ਹਿੰਸਾ ਹੈ । ਜਦ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮਾਰਨ, ਸਤਾਉਂਦਾ ਦਾ ਅਸਾਵਧਾਨੀ ਵਸ ਭਾਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ f ਹੰਸਾ ਭਾਵ ਹਿੰਸਾ ਹੈ । ਭਾਵੇਂ ਜੀਵ ਮਰੇ ਜਾਂ ਨਾ ਮਰੇ ਪਰ ਭਾਵ ਹਿੰਸਾ ਕਾਰਨ ਪਾਪ ਕਰਮ ਦਾ ਮਨ ਜਰੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਸਾਧੂ, ਮਨ, ਵਚਨ ਤੇ ਕਾਇਆ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜ ਮਹਾ ਵਰਤਾ ਦਾ ਪਾਲਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਪਾਸ਼ਕ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਅਹਿੰਸਾ ਦਾ ਪੂਰਨ ਪਾਲਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ । ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ( 1) ਸੰਕਲਪੀ :-ਜਾਨ ਬੁਝ ਕੇ, ਬਿਨਾਂ ਕਾਰਨ ਕਿਸੇ ਨਿਰਅਪਰਾਧ ਜੀਵ ਨੂੰ ਮੋਜ ਮਸਤੀ ਜਾ ਖਾਣ ਲਈ ਮਾਰਨਾ ਜਿਵੇਂ ਕਸਾਈ ਦਾ ਧੰਦਾ ਹੈ ।
2) ਆਰੰਭਜ :-ਘਰੇਲੂ ਦੁਕਾਨਦਾਰੀ, ਵਿਉਪਾਰ ਅਤੇ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਹੋਣੀ ਵਾਲੀ ਹਿੰਸਾ ।
3) ਉਦਯੋਗੀ :-ਕਾਰਖਾਨੇ, ਨੌਕਰੀ, ਫੌਜ ਵਿਚ ਫੌਜੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਹਿੰਸਾ !
4) ਆਂਰੰਬੀ :-ਭੋਜਨ, ਘਰੇਲੂ ਕੰਮ ਕਾਜ ਵਿਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਹਿੰਸਾ । 5) ਵਿਰੋਧੀ :-ਆਪਣੀ ਜਾਂ ਦੂਸਰੇ ਦੀ ਰਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਹਿੰਸਾ
੧੨੪
